اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری

اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری یک طریق فوق‌ العاده اعتراض به احکام قطعی است، که قانون‌گذار به منظور تضمین عدالت قضایی و جلوگیری از اجرای حکم ناعادلانه پیش ‌بینی کرده است. کشف دلیل جدید یعنی ظهور ادله‌ ای که در زمان رسیدگی اولیه وجود داشته، ولی در دسترس یا ارائه نشده بوده است یا بعد از صدور حکم حاصل شده باشد، به گونه‌ ای که در صورت ارائه آن در زمان دادرسی، نتیجه رسیدگی به طور جدی تغییر می‌کرد. بنابراین معیار اصلی، توان تغییر نتیجهٔ پرونده است، نه صرف جدید بودن دلیل.

ماده قانونی اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری 

بند 7 ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری است که اعلام می دارد :

(( پس از صدور حکم قطعی، دلایل و مدارکی کشف شود که دلالت بر بی‌گناهی محکوم‌ علیه یا عدم استحقاق مجازات او داشته باشد))

شرایط طرح درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری

برای پذیرش درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف یا تحصیل دلیل جدید، وجود شرایط زیر ضروری است :

الف. قطعیت حکم

اعاده دادرسی در امور کیفری فقط نسبت به احکام قطعی پذیرفته می‌ شود. یعنی حکم باید از مراحل عادی اعتراض ( تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی ) گذشته باشد یا مهلت آن منقضی شده باشد.

ب. قابلیت تأثیر دلیل جدید

دلیل جدید باید مؤثر و تعیین‌کننده باشد و توان ایجاد تردید جدی نسبت به درستی حکم قطعی داشته باشد، ناظر به اصل انتساب جرم، رکن معنوی، رکن مادی یا ادله اثبات باشد. اگر دلیل جدید صرفاً جنبه کمکی یا ظنی داشته باشد، موجب پذیرش اعاده نمی‌ شود. و بار اثبات وجود دلیل جدید تماما بر عهده معترض است و شعب دیوان عالی کشور در این خصوص اقدامی نمی نمایند.

ج. جدید بودن دلیل

جدید بودن به دو معنای حقوقی است، یا در زمان دادرسی موجود نبوده است، یا موجود بوده ولی به جهتی خارج از اراده و تقصیر محکوم‌ علیه قابل دسترسی یا ارائه نبوده است.

د. قابلیت اثبات و اصالت دلیل

دلیل باید قابل بررسی و احراز اصالت باشد، ناشی از اعمال مجرمانه ( جرم جعل، شهادت کذب و… ) نباشد، مگر اینکه خود آن موضوع معیار اعاده باشد.

نکات کاربردی:

جدید بودن دلیل تفسیر بسیار سخت‌گیرانه دارد و دیوان عالی کشور دلیلی را جدید می داند که نه تنها مطرح نشده، بلکه عملا امکان دسترسی به آن هم وجود نداشته باشد. و لذا اگر دادگاه تشخیص دهد، امکان ارائه آن در اثنای دادرسی وجود داشته است، نسبت به رد اعاده دادرسی اقدام می نماید، حتی اگر دلیل بسیار قوی باشد.

آیا شهادت شهود دلیل جدید جهت امکان طرح درخواست اعاده دادرسی محسوب می شود؟

 شهادت شهود معمولاً « دلیل جدید » محسوب نمی ‌شود. شهادت شهود جدید اگر ناظر به وقایع قبلی باشد و امکان معرفی آنها قبلا وجود داشته باشد، غالبا دلیل جدید تلقی نمی شود. اما اگر هویت شاهد یا امکان دسترسی به او بعداً کشف شده باشد یا شاهد بعدا اقرار به کذب شهادت قبلی نماید، می تواند از مصادیق دلیل جدید محسوب شود. 

نحوه طرح درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری 

در حال حاضر، درخواست باید از طریق سامانه ثنا و دفاتر خدمات قضایی تقدیم شود. فلذا درخواست باید شامل موارد زیر باشد:

• مشخصات محکوم‌علیه یا نماینده قانونی او
• شماره و تاریخ حکم قطعی
• بیان دقیق جهت اعاده دادرسی ( کشف دلیل جدید )
• تشریح دلیل جدید و علت عدم ارائه آن در گذشته
• پیوست نمودن ادله و مستندات جدید

چه اشخاصی حق طرح درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری را دارند؟

• محکوم‌ علیه
•  وکیل محکوم‌ علیه
• ورثه محکوم‌ علیه در جرایم قابل گذشت یا موارد مرتبط با حقوق مالی
• دادستان کل کشور ( به صلاحدید خود ) 

درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری  مهلت طرح

طرح درخواست اعاده دادرسی کیفری، برخلاف برخی طرق اعتراض، مهلت زمانی مشخص وجود ندارد. بر اساس ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر دلیل جدیدی کشف شود که بی‌گناهی محکوم‌ علیه یا عدم استحقاق مجازات او را ثابت کند، در هر زمان می ‌توان درخواست اعاده دادرسی داد. نتیجتا حتی اگر سال ها از قطعیت حکم گذشته باشد، قابل طرح است. 

مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری 

مرجع صالح طبق قانون آیین دادرسی کیفری دیوان عالی کشور است، این مرجع تنها صلاحیت رسیدگی شکلی به پذیرش یا رد درخواست اعاده را دارد. پس از پذیرش اعاده توسط دیوان، پرونده به دادگاه هم‌ عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می‌ شود. و آن دادگاه پس از رسیدگی ماهوی نسبت به قبول یا رد اعاده دادرسی اقدام می نماید.

آیا ثبت درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید مانع اجرای حکم کیفری می شود یا خیر؟ 

خیر، صرف ثبت درخواست اعاده دادرسی اثر تعلیقی ندارد و فقط پس از قبول اعاده دادرسی توسط دیوان عالی کشور اجرای حکم متوقف خواهد شد.

نحوه رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل در دعاوی کیفری 

• الف. رسیدگی در مرحله پذیرش ( شکلی ) – دیوان عالی کشور

رسیدگی دیوان عالی ماهیتاً شکلی – تحقیقی است، نه ماهوی و لذا شعب دیوان عالی کشور نسبت به بررسی موارد ذیل اقدام می نمایند: 

1.بررسی اینکه آیا ادعای «دلیل جدید» واقعاً واجد شرایط قانونی است یا خیر،

2.احراز اینکه دلیل جدید مؤثر در نتیجه دادرسی است یا خیر،

3.ارزیابی اصالت و قابلیت اعتماد دلیل جدید از منظر اداری و شکلی

• ب. رسیدگی در مرحله ماهوی – دادگاه هم‌ عرض

پس از پذیرش اعاده، پرونده به دادگاه هم‌ عرض ( نه همان دادگاه سابق ) ارسال می ‌شود. این مرحله یک دادرسی کامل و مجدد ماهوی است. دادگاه هم‌ عرض همه جوانب پرونده را دوباره بررسی می‌کند و نه فقط دلیل جدید را و دادگاه محدود به بررسی دلیل جدید نیست، بلکه کل موضوع جرم را مجددا بررسی می کند.

اصالت دلیل جدید تأثیر آن، و نسبت آن با سایر ادله ارزیابی می ‌شود. لکن دادگاه می‌ تواند حکم قطعی را نقض کند و حکم جدید صادر کند یا در صورت بی اثر بودن دلیل جدید، رای سابق را تایید کند. اعاده دادرسی یک دادرسی مستقل است، نه صرفا اصلاح رای قبلی. 

آثار پذیرش اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید در دعاوی کیفری 

1. توقف اجرای حکم ( اثر فوری ) و اگر محکوم‌ علیه در حال تحمل مجازات باشد. و امکان آزادی موقت با قرار مناسب وجود دارد.
2. پرونده به دادگاه هم‌ عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می‌ شود.
3. دادگاه موظف است ماهیتاً و از نو رسیدگی کند.
4. دلیل جدید به‌ طور کامل بررسی می‌ شود.
5. امکان صدور حکم برائت یا تخفیف مجازات یا تغییر عنوان جرم انتسابی 
6. اعاده حیثیت عملی محکوم‌ علیه
7. در صورت صدور حکم برائت آثار کیفری محکومیت قبلی ( سوء پیشینه مؤثر ) زائل می‌ شود.
8. امکان مطالبه جبران خسارت ایام بازداشت یا حبس ناحق فراهم می‌گردد.
9. بی ‌اثر شدن اجرای اقدامات تامینی و تبعی مانند اقدامات تأمینی ( مانند منع اقامت، منع اشتغال )

آیا نظریه جدید کارشناسی دلیل جدید جهت طرح درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید محسوب می شود؟ 

نظریه جدید کارشناس همیشه دلیل جدید نیست. چرا که صرف اختلاف نظر کارشناسی دلیل جدید محسوب نمی شود. اما اگر با ابزار  خطای فاحش در نظریه قبلی ثابت شود، می تواند دلیل جدید تلقی گردد.

آیا می توان با استناد به تأمین دلیل پس از صدور حکم قطعی نسبت به طرح درخواست اعاده دادرسی به جهت کشف دلیل جدید اقدام نمود؟

تامین دلیل پس از صدور حکم قطعی، دلیل جدید محسوب نشده و از موارد تجویز اعاده دادرسی نیست.

آیا با رد شدن درخواست اعاده دادرسی به جهت ادعای کشف دلیل جدید امکان طرح مجدد درخواست وجود دارد یا خیر؟ 

رد اعاده دادرسی مانع درخواست مجدد با ارائه دلیل جدید نیست. و اگر درخواست رد شود، با همان دلیل دیگر امکان بررسی مجدد وجود ندارد.