اظهارنامه قضایی 

اظهارنامه قضایی ، مطالبه رسمی حق از طریق مراجع قضایی است . به موجب ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی اظهارنامه وسیله ای برای مطالبه حق یا آمادگی تسلیم و تحویل هر چیزی است . در واقع اظهارنامه همچنانکه از نام آن بر می آید ، نامه ای است به طرف مقابل قرارداد ، معامله و یا هرکس دیگری که از طریق مراجع قضایی و به موجب قانون برای مخاطب ارسال می شود اظهارنامه به دو نوع تقسیم می شود : اظهارنامه اختیاری و اظهارنامه اجباری . پاسخ به اظهارنامه اجباری نیست اما باید توجه داشت که ارسال اظهارنامه و پاسخ به اظهارنامه اگر بدون احاطه به موضوع حقوقی و دوراندیشی  انجام شود می تواند مشکلاتی برای اظهار کننده ایجاد کند .

انواع اظهارنامه قضایی 

• اظهارنامه اختیاری

مواردی که به موجب آن اشخاص می توانند قبل از ارسال اظهارنامه در مراجع قضایی دعوای خود را طرح کنند و تقدیم دادخواست و شکایت مستلزم ارسال اظهارنامه به طرف مقابل نمی باشد از موارد اظهارنامه اختیاری می باشد . مانند ارسال اظهارنامه بابت مطالبه وجه و طلب یا ارسال اظهارنامه بابت ایفای تعهدات قراردادی ، به طور کلی به موجب ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی  هر شخصی می تواند ادعا و هر مطلب و اظهارات خود را به موجب اظهارنامه رسمی به اطلاع مخاطب برساند.

• موارد اظهارنامه اجباری

در این موارد اشخاص موظفند به موجب قوانین و مقررات که در زیر آورده می شود  قبل از طرح دعوی در مراجع قضایی ابتدا برای طرف مقابل اظهارنامه ارسال نمایند.

• اظهارنامه تعیین و معرفی داور به موجب ماده 459 آیین دادرسی مدنی: ” در مواردی که طرفین معامله یا قرارداد متعهد به معرفی داور شده اند ولی داور یا داوران خود را معرفی نکرده باشند و در موقع بروز اختلاف نخواهند و یا نتوانند در معرفی داور اختصاصی خود اقدام و یا در تعییین داور ثالث تراضی نمایند و تعیین داور به دادگاه یا شخص ثالث محول نشده باشد، یک طرف می تواند داور خود را معین کرده و به وسیله اظهارنامه رسمی به طرف مقابل معرفی و درخواست تعیین داور نماید و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی کند.”
• اظهارنامه تحویل مورد اجاره به موجب ماده 13 قانون روابط موجر و مستاجر سال 1356: هر گاه مستاجر به علت انقضای مدت اجاره یا در مواردی که به تقاضای او حکم فسخ اجاره صادر شده مورد اجاره را تخلیه کند و موجر از تحویل گرفتن آن امتناع کند مستاجر مکلف است به وسیله اظهارنامه از موجر یا نماینده قانونی او تقاضا کند که برای تحویل گرفتن مورد اجاره حاضر شود.
• اظهارنامه مطالبه اجاره به موجب  ماده 14 قانون روابط موجر و مستاجر سال  1356بند 9: در صورتی که مستاجر در مهلت مقرر در ماده 6 این قانون از پرداخت مال الاجاره یا اجرت المثل خودداری نموده و با ابلاغ اخطار دفترخانه تنظیم کننده سند اجاره یا اظهارنامه (در مواردی که اجاره نامه عادی بوده یا اجاره نامه رسمی در بین نباشد ) ظرف 10 روز قسط یا اقساط عقب افتاده را نپردازد در این مورد اگر اجاره نامه رسمی باشد موجر می تواند از دفترخانه یا اجرای ثبت صدور اجرائیه بر تخلیه و وصول اجاره بها را درخواست نماید.
• اظهارنامه به موجب ماده 10 مکرر قانون تملک آپارتمان ها: در صورت امتناع مالک یا استفاده کننده از پرداخت سهم خود از هزینه های مشترک از طرف مدیریت یا هیئت مدیران وسیله اظهارنامه با ذکر مبلغ بدهی و صورت ریز آن مطالبه می شود.
• ماده 9 قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک های صنعتی: چنانچه مالک یا استفاده کننده از پرداخت سهم خود از هزینه های مشترک امتناع کند، مدیر یا هیئت مدیره به وسیله اظهارنامه با ذکر مبلغ بدهی و صورت ریز، آن را مطالبه می کند.
• اظهارنامه انحلال شرکت به موجب ماده 129 قانون تجارت: طلبکاران شخصی شرکا در صورتی که نتوانسته باشند طلب خود را از دارایی شخصی مدیون خود وصول کنند و سهم مدیون از منافع شرکت کافی برای تادیه طلب آنها نباشد، می توانند انحلال شرکت را تقاضا نمایند مشروط بر اینکه لااقل 6 ماه قبل ، قصد خود را به وسیله اظهارنامه به اطلاع شرکت رسانیده باشند.
• ماده 284 قانون تجارت: دارنده براتی که به علت عدم تادیه اعتراض شده است باید در ظرف 10 روز از تاریخ اعتراض، عدم تادیه را به وسیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دوقبضه به کسی که برات را به او واگذار نموده اطلاع دهد. ماده 285 قانون تجارت: هر یک از ظهرنویس ها نیز باید در ظرف 10 روز از تاریخ دریافت اطلاع نامه فوق آن را به همان وسیله ( اظهارنامه) به ظهرنویس سابق خود اطلاع دهد.
• ماده 372 قانون تجارت: اگر فروش مال ممکن نشد و یا آمر از اجازه فروش رجوع کرد و مال التجاره را بیش از حد متعارف نزد حق العمل کار بگذارد ، حق العمل کار میتواند آن را با نظارت مدعی العموم بدایت محل یا نماینده او به طریق مزایده به فروش برساند. اگر آمر در محل نبوده و در آنجا نماینده نیز نداشته باشد، فروش بدون حضور او یا نماینده او به عمل خواهد آمد ولی در هر حال قبلا باید به او اخطار رسمی ارسال گردد مگر اینکه اموال از جمله اموال سریع الفساد باشد.
• ماده 568 و 569 قانون تجارت: هر طلبکاری که مطابق ماده 561 و 562 طلب خود را کاملا دریافت نکرده باشد می تواند در مدت یک ماه از تاریخ اعلام مذکور در ماده قبل به عرض حال اعاده اعتبار اعتراض کند. اعتراض به وسیله اظهارنامه به ضمیمه اسناد مثبته که به دفتر محکمه بدایت داده می شود به عمل می آید.
• ماده 246 و 247لایحه قانونی اصلاح قانون تجارت، که در صورت ارتکاب جرائم ذکر شده در ماده 246 توسط رئیس و اعضاء هیئت مدیره، اگر هر یک از اعضاء هیئت مدیره قبل از انقضاء مهلت مقرر در جلسه هیئت مزبور صریحا اعلام کند که باید به تکالیف قانونی برای سلب مسئولیت جزایی عمل شود و به این اعلام از طرف سایر اعضاء هیئت مدیره توجه نشود و جرم تحقق پیدا کند، عضو هیئت مدیره که تکلیف قانونی را اعلام کرده است مجرم شناخته نخواهد شد. سلب مسوولیت جزایی از عضو هیئت مدیره منوط به این است که عضو هیئت مدیره علاوه بر اعلام تکلیف قانونی در جلسه مزبور، مراتب را از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به هر یک از اعضاء هیئت مدیره اعلام نماید.
• ماده 297 و 298 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت: در تطبیق وضع یک شرکت سهامی با مقررات این قانون یا تبدیل آن به نوع دیگری از انواع شرکت های تجاری و رعایت شرایط مقرر در ماده 297 در صورتی که هر یک از اعضای هیئت مدیره قبل از انقضای مهلت مقرر در جلسه هیئت مزبور صریحا اعلام کند که باید به تکلیف قانونی عمل شود و به این اعلام از طرف سایر اعضاء هیئت مدیره توجهی نشود عضو هیئت مدیره که تکلیف قانونی را اعلام کرده است مسئولیت جزایی و مدنی نخواهد داشت سلب مسئولیت جزایی و مدنی از عضو هیئت مدیره منوط به این است که عضو هیئت مدیره علاوه براعلام تکلیف قانونی در جلسه هیئت مدیره مزبور مراتب را از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به هر یک از اعضاء هیئت مدیره اعلام کند.
• مطابق ماده 13 قانون بیمه اجباری خسارت وارد شده به شخص ثالث  : اگر خودداری از اظهار مطالب یا اظهارات خلاف واقع از روی عمد نباشد ، عقد بیمه باطل نمی شود در این صورت هرگاه مطالب اظهار نشده یا اظهار خلاف واقع قبل از وقوع حادثه معلوم شود، بیمه گر حق دارد یا اضافه حق بیمه را از بیمه گذار در صورت رضایت او دریافت داشته قرارداد را ابقاء کند و یا قرارداد بیمه را فسخ کند. در صورت فسخ بیمه گر مراتب را به موجب اظهارنامه یا نامه سفارشی دو قبضه به بیمه گذار اطلاع دهد.
• ماده 42 قانون ثبت: هرگاه مورد انتقال ملکی باشد که نسبت به آن عرض حال اعتراض داده شده است ، انتقال دهنده مکلف است در حین انتقال ، انتقال گیرنده را از وجود معترض و در ظرف 10 روز از تاریخ انتقال معترض را از وقوع انتقال و اسم انتقال گیرنده به وسیله اظهارنامه رسمی مسبوق نماید.
• ماده 43 قانون ثبت: هر گاه انتقال دهنده معامله خود را به اداره ثبت اسناد اطلاع نداد، منقل الیه به وسیله اظهارنامه که توسط اداره ثبت ابلاغ می شود به او اخطار خواهد کرد که انتقال را رسما به اطلاع اداره ثبت برساند.
• در مورد املاک رهنی که به یکی از عناوین مذکوره در ماده 33 انتقال داده شده ، راهن یا انتقال دهنده مکلف است حق طرف را در ضمن اظهارنامه خود قید نماید.
• ماده 1 قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر: کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب می شود و اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یک ماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقال گیرنده و مطلع کردن او از مالکیت به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوایر دیگر دولتی تسلیم ننماید معاون جرم محسوب خواهد شد.
• ماده 171 قانون آیین دادرسی مدنی: سرایدار، خادم، کارگر و به طور کلی هر امین دیگری، چنانچه پس از 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک یا ماذون از طرف مالک یا کسی که حق مطالبه دارد، مبنی بر مطالبه مال امانی از آن رفع تصرف ننماید متصرف عدوانی محسوب می شود.

نحوه تنظیم اظهارنامه 

تنظیم و نوشتن اظهارنامه مانند دادخواست موضوعی تخصصی است و پیشنهاد می شود حتما قبل از تنظیم و ارسال اظهارنامه از وکلا مشاوره بگیرید. در نوشتن اظهارنامه نکات زیر ضروری است :

1. هر مطلبی که در برگه اظهارنامه می نویسیم از آنجایی که در نهایت ذیل آن را امضا خواهیم کرد، تحت شرایطی اقرار محسوب می‌شود و ممکن است در دعوی طرف مقابل از آن بر علیه خودمان استفاده کند. بنابراین دقت شود نسبت به موضوع اختلاف به نفع طرف مقابل اقرار نکنیم .
2. باید مراقب اظهارات و نحوه بیان مطالب خودمان باشیم و از تهدید مخاطب در اظهارنامه خودداری نماییم؛ چرا که تهدید ممکن است تحت شرایطی یک جرم باشد و طرف مقابل می تواند در دادگاه کیفری بر علیه ما طرح دعوا کند. پیشنهاد می شود در انتهای اظهارنامه بنویسیم که در صورت عدم پاسخ به خواسته یا مطالبه، هر گونه اقدام قانونی و قضایی برای احقاق حقوق از طریق مراجع قضایی انجام خواهد شد .
3. نکته دیگری که در تنظیم اظهارنامه باید به آن توجه کرد، این است که از نسبت دادن جرم به طرف مقابل یا نوشتن اکاذیب خودداری کنیم، چون ممکن است تحت شرایطی به‌ عنوان افترا یا کسی که اقدام به نشر اکاذیب  کرده است از سوی طرف مقابل تحت تعقیب کیفری قرار بگیریم.

نحوه ثبت و ارسال اظهارنامه 

ثبت و ارسال اظهارنامه در حال حاضر از طریق دفاتر خدمات قضایی انجام می شود . در صورتی که در سامانه ثنا ثبت نام کرده باشید ، بعد از تنظیم و نوشتن متن اظهارنامه به دفتر خدمات قضایی مراجعه و با ارایه مدارک و متنی که قبلا آماده کرده اید اقدام به ثبت و ارسال اظهارنامه نمایید .

پاسخ به اظهارنامه 

پاسخ به اظهارنامه علی الاصول الزامی نیست ولی اگر قصد پاسخ به اظهارنامه ای را دارید باید با رعایت تمام جوانب که قبلا گفته شد مانند اینکه مطالبی در قالب پاسخ آورده می شود در بردارنده اقرار و توهین و تهدید نباشد . برای پاسخ به اظهارنامه باید نسبت به موضوع و حکم قانونی آن اطلاع و احاطه داشته باشید . بنابراین بهتر است قبل از پاسخ با وکیل مشورت کنید . باید متذکر شد صرف سکوت و عدم پاسخ به اظهارنامه ، علی القاعده حقی برای ارسال کننده آن ایجاد نمی کند . در نهایت باید گفت عدم پاسخ به اظهارنامه خیلی بهتر و مطلوب تر است از پاسخی است که متضمن اقرار و اشتباهاتی حقوقی باشد .

نمونه اظهارنامه 

اظهار کننده: مشخصات کامل

مخاطب: مشخصات طرف مقابل

موضوع اظهارنامه قضایی: خواسته قید شود مانند مطالبه طلب یا ایفا تعهدات

مخاطب محترم، به موجب ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی، متن زیر ، رسما و قانونا، به شما اظهار، می گردد:

جنابعالی، در مورخ…./…./….. به موجب قرارداد  فی مابین، مبلغ ….. را از بنده، به عنوان ثمن  گرفته و تعهد نمودید،  مبیع را تا مورخ …./…../….. تحویل نمایید. اما، علی رغم گذشت موعد و درخواست های مکرر از شما، جنابعالی همچنان، از پرداخت مبیع به اینجانب، استنکاف می ورزید. لذا به موجب ارسال این اظهار نامه ، از شما تقاضا دارم، نسبت به تحویل مبیع  حداکثر تا یک هفته دیگر، یعنی تا تاریخ …/…./…. اقدام نمایید ، در غیر این صورت،  موضوع را از طریق مراجع قضایی پیگیری خواهد شد و مواقع و مسئولیت آن بعهده شما خواهد بود .