اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در دعاوی کیفری

اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در دعاوی کیفری بر این اساس استوار است، که رأی صادره نه بر بنیاد حقیقت، بلکه بر بستری فریب‌ خورده از حیله و تقلب شکل گرفته باشد. در مواردی که رای کیفری، محصول ارائه ادله ساختگی، شهادت مجعول یا عملیات متقلبانه طرف دعوا یا اشخاص ثالث است، عدالت کیفری حکم می‌کند که استحکام ظاهری رأی قطعی در برابر کشف حقیقت فرو شکند و پرونده بار دیگر در مسیر رسیدگی صحیح قرار گیرد. 

مصادیق اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در دعاوی کیفری | مفهوم حیله و تقلب در دعاوی کیفری 

حیله و تقلب در معنای حقوقی، صرفاً یک رفتار فریبکارانه ساده نیست، بلکه عملی است عامدانه، سازمان‌ یافته و موثر با هدف ایجاد انحراف در روند کشف حقیقت قضایی است که این اعمال ممکن است در قالب های زیر نمود یابد:

1. تقدیم اسناد مجعول یا تغییر‌ یافته با قصد جهت‌ دهی به ادراک قاضی
2. شهادت ‌سازی، شهادت ناروا یا تطمیع شهود به‌ منظور ایجاد ظاهر کاذب از حقیقت
3. پنهان‌ سازی عمدی دلایل رافع مسئولیت برای ایجاد برتری ظاهری در دعوا
4. تحریف واقعیت در اظهارات اشخاص ذی ‌نفع یا مطلع یا ایجاد مانع برای کشف دلیل صحیح
5. دستکاری صحنه جرم یا ادله الکترونیک به‌گونه ‌ای که نتیجه تحقیقات دچار اشتباه بنیادین گردد.
6. صرف اشتباه دادگاه حیله و تقلب محسوب نمی ‌شود.
7. استناد به سند مجعول حتی اگر صاحب سند در دادگاه کیفری تبرئه شود، می‌ تواند از مصادیق تقلب مدنی باشد.
8. ارائه نشانی غلط برای ابلاغ واقعی، یکی از پرکاربردترین مصادیق تقلب در رویه است.

مبنای قانونی اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در دعاوی کیفری 

قانونگذار، در بند « چ » ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری، « ثابت شدن جعلی بودن اسناد یا شهادت خلاف واقع شهود که مؤثر در صدور حکم بوده » را از موجبات اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در پرونده های کیفری دانسته است. تحلیل این بند نشان می‌ دهد که قانونگذار، در بند « چ » ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اثبات جعلیت سند یا شهادت خلاف واقع شهود که مؤثر در صدور حکم بوده  را از موجبات اعاده دادرسی دانسته است. تحلیل این بند نشان می ‌دهد که:

1. باید تقلب یا حیله اثبات ‌شده باشد. یعنی تقلب احتمالی یا مظنون کفایت نمی‌کند.
   
2. تقلب باید مؤثر در صدور حکم باشد. صرف وجود رفتار ناپسندانه بدون تأثیر، مجوز اعاده نیست.
   
3. رابطه سببیت میان عمل متقلبانه باید احراز گردد.
   
4. نهایتاً تقلب می ‌تواند از سوی هر یک از طرفین یا اشخاص مرتبط رخ داده باشد.

شرایط اعاده دادرسی به دلیل حیله و تقلب در دعاوی کیفری 

• وجود حکم قطعی 

اعاده دادرسی فقط برای احکام قطعی دادگاه کیفری ( اعم از دادگاه بدوی و تجدیدنظر ) امکان‌ پذیر است.

• اثبات حیله یا تقلب از طریق ارائه حکم قطعی یا اسناد و مدارک متقن

باید ثابت شود که حیله یا تقلب اثر مستقیم بر صدور حکم داشته است.

• ذی‌ نفع بودن درخواست‌کننده 

محکوم یا نماینده قانونی او  و وراث یا وصی او حق درخواست اعاده دادرسی دارند. لکن دادستان هم این امکان را دارد.

• ثبت و ارائه آن به صورت حضوری یا از طریق دفاتر خدمات قضایی درصورت امکان به دیوان عالی کشور 

شرایط و نحوه بررسی درخواست اعاده دادرسی به دلیل حیله و تقلب در دعاوی کیفری در دیوان عالی کشور 

در اعاده دادرسی، دیوان عالی ابتدا وارد مرحله تشخیص می‌ شود. این مرحله صرفاً ناظر بر بررسی ابتدایی امکان قبول یا رد درخواست است و در آن، دیوان به محتوا و وزن دلایل ورود عمیق نمی‌کند. هدف، احراز این نکته است، که آیا موضوع ادعا شده با هیچ‌ یک از موجبات قانونی اعاده تطابق دارد یا خیر؟ به عنوان مثال:

• یا شهادت مجعول در بنای استدلال قاضی نقش داشته است؟
• آیا سند جعلی سبب ایجاد برتری ظاهری در دلایل شده است؟
• آیا عملیات متقلبانه نتیجه تحقیقات را منحرف ساخته است؟
• در صورت اثبات، دادگاه مکلف به فسخ حکم سابق و صدور رأی منطبق بر حقیقت است؟

چنانچه دیوان قابلیت استماع و ظاهر مؤثر بودن عناصر تقلب را احراز نماید، دستور پذیرش اعاده دادرسی صادر شده و پرونده جهت رسیدگی ماهوی به دادگاه هم‌ عرض ارسال می‌گردد. در این مرحله، دادگاه موظف است، تمام آثار و نتایج حیله و تقلب رخ‌ داده را به‌ طور دقیق مورد تحقیق قرار دهد.

آیا برای اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور کیفری اثبات اولیه حیله و تقلب در دادگاه دیگری لازم است یا خیر؟

برای طرح اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب (ماده ۴۷۴ بند « چ » قانون آیین دادرسی کیفری )، نکات زیر اهمیت دارند :

1. اعاده دادرسی یک طریق فوق ‌العاده است؛ بنابراین به شدت محدود و مشروط است.
2. ملاک پذیرش، اثبات وقوع حیله یا تقلب مؤثر بر رأی سابق است.
3. قانونگذار، شرط « اثبات اولیه در دادگاه دیگر » را الزامی نکرده است.

به عبارت دیگر، ضروری نیست که قبلاً حیله و تقلب در مرجع دیگری اثبات شده باشد. بلکه کافی است، که ادله ای ارائه شود، که دیوان عالی کشور آن را به عنوان دلیل قابل اعتنا و موثر برای ورود به مرحله رسیدگی ماهوی بپذیرد. 

مرجع صالح جهت رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور کیفری 

بر اساس ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری درخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب به دیوان عالی کشور ارائه می ‌شود. که پس از پذیرش اعاده دادرسی، پرونده به شعبه هم عرض صادرکننده رای قطعی ارسال می شود.

مهلت تقدیم درخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در دعاوی کیفری 

برخلاف دعاوی مدنی، در قانون آیین دادرسی کیفری اصل بر عدم وجود مهلت زمانی برای درخواست اعاده دادرسی است. یعنی مادامی که یکی از جهات ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری محرز شود، درخواست اعاده دادرسی می ‌تواند « در هر زمان » مطرح شود.

  آثار قبول اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در پرونده های کیفری 

1. توقف اجرای حکم 
2. دیوان عالی کشور پرونده را جهت رسیدگی ماهوی به دادگاه هم عرض صادرکننده حکم قطعی ارسال می نماید. 
3. ممکن است، حکم قبلی فسخ شود. چرا که با توجه به اصل استقلال قضایی، شعبه صادرکننده حکم قطعی الزامی جهت پذیرش نظر دیوان عالی کشور ندارد.
4. در صورت نقض حکم، حکم جدید انشاء و جایگزین حکم سابق می ‌شود.