اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی

اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای تضمین عدالت در دادرسی‌های حقوقی است. این نهاد، امکان اصلاح احکامی را فراهم می‌کند که نه بر پایه ارزیابی صحیح دلایل، بلکه بر اثر اقدامات فریبکارانه یکی از طرفین صادر شده‌اند. مبنای این نهاد، اصل حسن‌ نیت در دادرسی و حمایت از نظم عمومی قضایی است. با توجه به حساسیت دادگاه‌ها در احراز تقلب، طرح دقیق، مستند و مستدل درخواست اعاده دادرسی، نقش تعیین‌کننده در موفقیت آن خواهد داشت.

ماده قانونی اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی 

بند ۷ ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی به امکان اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب طرف دعوا جهت تحصیل حکم اشاره دارد، در این ماده آمده است:  (( اگر حکم دادگاه ناشی از حیله و تقلب طرف مقابل باشد، می‌ توان درخواست اعاده دادرسی نمود. )) 

مفهوم حقوقی حیله و تقلب در امور حقوقی

بر اساس دکترین حقوقی و رویه قضایی حیله و تقلب در امور حقوقی عبارت است از :

هر گونه رفتار فریبکارانه، عمدی، مخفیانه و مغایر با حسن‌نیت از سوی یکی از اصحاب دعوا که موجب گمراهی دادگاه یا محرومیت طرف مقابل از دفاع مؤثر شده و رأی بر اساس آن صادر گردیده باشد. که ارکان و عناصر تشکیل دهنده آن عبارتند از:

1.عمدی بودن
عملیات باید با قصد فریب انجام شود؛ بی‌احتیاطی یا اشتباه صرف، تقلب نیست.

2.پنهانی بودن
رفتار باید به نحوی باشد که در جریان دادرسی قابل کشف متعارف نبوده باشد.

3.تاثیرگذاری بر رأی
اگر تقلب در نتیجه موثر نباشد، امکان اعاده دادرسی وجود ندارد.

مصادیق حیله و تقلب جهت اعاده دادرسی در امور حقوقی

رویه قضایی، نظریات مشورتی و تحلیل دکترین، مصادیق زیر را رایج‌ترین اشکال تقلب می‌دانند:

1. ارائه اسناد مجعول یا تحریف ‌شده شایع‌ ترین مصداق است؛ هر چند وجود رأی کیفری مبنی بر جعل شرط نیست، اما اماره قوی محسوب می‌شود.
2. اعلام نشانی خلاف واقع جهت اخلال در ابلاغ واقعی برای محروم ساختن طرف مقابل از دفاع این مصداق از مهم‌ترین موارد پذیرفته‌شده اعاده دادرسی در محاکم است.
3. پنهان‌کردن عمدی مدارک مؤثر به ویژه در دعاوی مالی، تجاری و اسنادی
4. ارائۀ شهادت تبانی ‌شده یا صوری
5. ایجاد وضعیت ظاهری یا صحنه‌سازی‌ های غیرواقعی مثلاً تغییر ظاهری ملک یا تنظیم قرارداد صوری
6. تحصیل دلیل به شیوه نامشروع همراه با فریب دادگاه

شرایط پذیرش اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی 

برای پذیرش این جهت از اعاده، وجود شرایط زیر لازم است:

1.کشف حیله و تقلب پس از صدور حکم

اگر اثبات حیله و تقلب در جریان رسیدگی انجام و کشف شده و طرف مقابل اعتراض نکرده، اعاده دادرسی دشوار می ‌شود.

2.وجود رابطه سببیت میان تقلب و رأی

تقلب باید «مبنای» رأی باشد نه امر حاشیه‌ای

3.وجود دلایل متقن و قابل استناد

دادگاه در احراز تقلب سخت‌گیر است و ادعای بدون دلیل را نمی‌پذیرد.

4.تقدیم درخواست در مهلت مقرر

طبق ماده 428 قانون آیین دادرسی مدنی برای اشخاص مقیم ایران ظرف مدت 20 روز از تاریخ اطلاع یا کشف دلیل و برای اشخاص مقیم خارج از کشور ظرف مدت 2 ماه از تاریخ مذکور می باشد.

دلایل و مدارک لازم جهت اعاده دادرسی به دلیل حیله و تقلب در امور حقوقی  

ادله اثبات تقلب می‌ تواند شامل موارد زیر باشد:

• نظریه کارشناسی
• آرای کیفری اعم از محکومیت یا حتی امارات مندرج در پرونده کیفری
• شهادت شهود معتبر
• مکاتبات کشف ‌شده پس از صدور حکم
• اسناد جدید
• پیام‌ها، قراردادها و سایر دلایلی که در زمان رسیدگی قابل دسترس نبوده
• امارات قضایی ( مثلاً تناقض آشکار در ادعاها یا رفتارها )

جهت طرح دادخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب  مرجع صالح رسیدگی

مرجع تقدیم درخواست همان دادگاه صادرکننده حکم قطعی است. اگر پرونده در مرحله بدوی قطعی شده باشد، درخواست به دادگاه بدوی و در غیر اینصورت به شعبه تجدیدنظر ارجاع می شود.

نحوه تنظیم دادخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی

دادخواست اعاده دادرسی باید همانند دادخواست ‌های معمول تنظیم شود، اما شامل نکات زیر باشد:

الف) تعیین ( جهت اعاده دادرسی )

در ستون «دلایل و جهات اعاده دادرسی» باید صریحاً ذکر شود :

«اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب یکی از طرفین، موضوع بند ۷ ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی »

ب) درج مشخصات رأی مورد اعتراض

• شماره پرونده
• شماره دادنامه
• تاریخ صدور
• مرجع صادرکننده

ج) تشریح دقیق مصادیق حیله و تقلب

باید رفتار فریبکارانه و مؤثر طرف مقابل به‌صورت شفاف توضیح داده شود. نمونه موارد:

• ارائه سند جعلی یا دستکاری ‌شده
• اعلام نشانی خلاف واقع و مانع شدن از ابلاغ واقعی
• پنهان کردن عمدی دلیل مؤثر
• ارائه شهود صوری
• صحنه‌سازی در خصوص وجود یا عدم وجود یک دین یا تعهد
• تشریح این موارد باید همراه با زمان، مکان و نحوه کشف تقلب باشد.

د) بیان ارتباط تقلب با صدور حکم

متقاضی باید توضیح دهد که تقلب مستقیماً در صدور حکم مؤثر بوده یا اگر تقلب نبود، حکم به‌گونه دیگری صادر می ‌شد.

هـ) ادله و مستندات

در دادخواست باید ادله زیر ضمیمه شود:

• نظریه کارشناسی دال بر جعلیت یا دستکاری
• آرای کیفری (در صورت وجود)
• مکاتبات، اسناد یا شهادت شهود جدید
• پرینت ابلاغات، لایحه‌ ها یا استعلامات نشان ‌دهنده تقلب
• هر دلیل کشف‌کننده رفتار فریبکارانه
• وجود حکم کیفری الزامی نیست؛ دادگاه مدنی نیز می‌ تواند مستقلاً تقلب را احراز کند.

ح. پرداخت هزینه دادرسی 

نحوه رسیدگی دادگاه به درخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی 

مرجع رسیدگی ابتدا وارد مرحله « تشخیص » می‌ شود ( قبول یا رد اعاده ) و در صورت پذیرش، وارد رسیدگی ماهوی می‌گردد.

• مرحله اول: مرحله رسیدگی شکلی

دادگاه در این مرحله نسبت به بررسی موارد ذیل اقدام می نماید:

1. آیا جهت اعاده دادرسی درست و قانونی است؟
2. آیا دلایل ارائه شده برای حیله و تقلب ابتدائاً قابل توجه است؟
3. آیا درخواست در مهلت قانونی ثبت شده؟
4. آیا متقاضی سمت و ذی‌ نفع بودن دارد؟
5. آیا موضوع با جهات مندرج در ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی انطباق دارد؟
6. اگر دادگاه تشخیص دهد که وضعیت ارائه ‌شده، ظاهر قضیه را نسبت به وجود حیله و تقلب متزلزل کرده و درخواست دارای اسناد کافی اولیه است، قرار قبول اعاده دادرسی صادر می‌کند. و اگر شرایط فراهم نباشد، قرار رد اعاده صادر می‌ شود.

نکته مهم:
در مرحله تشخیص، دادگاه هنوز وارد ماهیت دعوا نمی ‌شود؛ یعنی هنوز بررسی نمی‌کند که حق با کدام طرف است.

• مرحله دوم: مرحله رسیدگی ماهوی (پس از قبول اعاده دادرسی)

اگر درخواست اعاده دادرسی به جهت حیله و تقلب پذیرفته شود، پرونده وارد مرحله دوم می ‌شود. در این مرحله دادگاه :

1. ماهیت دعوای اصلی می‌پردازد.
2. دلایل دو طرف را درباره اصل دعوا دوباره بررسی می‌کند.
3. دلایل حیله و تقلب را دقیقاً ارزیابی می‌کند.
4. امکان جرح و تعدیل شهود و بررسی اسناد را فراهم می‌کند.
5. نهایتاً حکم جدید صادر می‌کند.

در پایان این مرحله، دادگاه ممکن است، حکم قبلی را فسخ و حکم جدید صادر کند. یا حکم قبلی را تأیید کند و اعاده دادرسی را مردود اعلام نماید.

نکات کاربردی:

1. دادگاه‌ها در احراز تقلب، استاندارد بالایی برای دلیل در نظر می‌گیرند. و کلید موفقیت اثبات سببیت میان تقلب و رای است.
2. ارائه نشانی خلاف واقع برای ابلاغ واقعی، یکی از مهم‌ترین مبانی پذیرش اعاده دادرسی است.
3. عدم امکان کشف تقلب در زمان رسیدگی اصلی از شرایط کلیدی است.
4. تقلب لزوماً نیازمند صدور حکم کیفری نیست؛ دادگاه مدنی می ‌تواند مستقلاً تقلب را احراز کند.
5. اشتباه دادگاه، بی‌توجهی به برخی دلایل یا اختلاف در تفسیر قانون، مصداق تقلب نیست.

به جهت حیله و تقلب در امور حقوقی  آثار پذیرش اعاده دادرسی

در صورت احراز وقوع حیله و تقلب :

1. قرار قبول اعاده دادرسی صادر می‌ شود.
2. حکم سابق فسخ می‌ شود.
3. پرونده وارد رسیدگی ماهوی مجدد می شود.
4. حکم جدید، جایگزین حکم سابق خواهد شد.
5. اعاده دادرسی اثر تعلیقی بر اجرای حکم ندارد، مگر به دستور دادگاه.