تغییر جنسیت ، زمانی محقق میگردد که فرد اختلالات غیر قابل تحمل بین ذهن و حالت فیزیکی خود احساس می‌نماید؛بدین گونه که ممکن است به لحاظ ظاهری و فیزیکی شباهت به افراد مذکر داشته باشد ، لکن از جهت ذهنی،روانی و نیازهای عاطفی همانند افراد مونث رفتار نماید و تعادل بین جسم و روان برقرار نگردد؛برای مثال: شخصی ظاهرا مرد می‌باشد ولی نیازهای عاطفی، روانی و جنسی او مطابق با زن است؛ لذا این افراد برای بهبود شرایط پیرامون خود ناچار به عمل تغییر جنسیت یا تطبیق جنسیت خواهند بود؛ انجام عمل مذکور ابتدا از طریق مراجعه به روانشناس و روان‌درمانی شروع می‌شود،سپس با طرح دادخواست در دادگاه خانواده و انجام تشریفات قانونی از جمله معرفی فرد به پزشکی قانونی و انجام معاینات مختلف، مجوز تغییر جنسیت صادر میگردد.
شرایط و مراحل تغییر جنسیت
- ابتدا فرد منقاضی می‌بایست به روانشناس جهت روان درمانی مراجعه نماید.
- طرح دادخواست از سوی فرد در دادگاه خانواده به طرفیت ثبت احوال.
- معرفی به پزشکی قانونی از سوی دادگاه برای انجام معاینات لازم که توسط دو تن از پزشکان اعصاب و روان و یک نفر کارشناس پزشکی قانونی انجام میگردد.
- بررسی وضعیت روان درمانی، هورمونی و ژنتیکی فرد توسط کارشناسان پزشکی قانونی.
- داشتن حد اقل سن بالای ۱۸ سال برای فرد متقاضی.
- دریافت حکم تجویز تغییر جنسیت از دادگاه.
- انتخاب پزشک مورد نظر برای انجام عمل جراحی تغییرجنسیت.
دادگاه صالح درخصوص تغییر جنسیت
مطابق ماده ۴ قانون حمایت خانواده رسیدگی به موضوع مورد نظر در صلاحیت دادگاه خانواده محل اقامت فرد متقاضی خواهد بود.
اصلاح شناسنامه پس از تغییر جنسیت
پس از تغییر جنسیت از مونث به مذکر و بالعکس،طبیعتا نام کوچک فرد نیز می‌بایست تغییر گردد و در اسناد هویتی از جمله شناسنامه و کارت ملی درج گردد که انجام این امر مستلزم طرح دادخواست با عنوان خواسته‌ی ابطال شناسنامه و صدور شناسنامه‌ی جدید، در دادگاه عمومی محل اقامت خواهان و به طرفیت اداره‌ی ثبت احوال محل اقامت فرد خواهد بود.
وضعیت نکاح پس از تغییر جنسیت
تغییر جنسیت یکی از زوجین در حین زندگی مشترک ،از زن به مرد و بالعکس، بنا بر اتفاق نظر فقها موجب انحلال عقد نکاح خواهد گردید.
نظریه مشورتی شماره۲۹۷/۹۳/۷ تاریخ۱۳۹۳/۰۲/۱۴: تغییر جنسیت زن و مردی که ازدواج نموده و دارای دو فرزند شده‌اند.متعاقبا “طلاق” گرفته‌اند،سپس مرد تغییر جنسیت از مرد به زن داده و به عنوان زوجه با مرد دیگری ازدواج نموده است؛حال از حیث ولایت قهری و عوارض مترتب بر آن، از جمله معاملات و احوال شخصیه‌ی فرزندان سابق، سوال این است که ولایت قهری وی باقی است یا ساقط شده است؟
پاسخ: موضوع سوال از موارد سکوت قانون است و با توجه به اصل ۱۶۷ قانون اساسی باید به منابع اسلامی یا فتاوای معتبر مراجعه نمود.شایان ذکر است بنا بر فتوای امام خمینی (ره)در جلد چهارم کتاب تحریرالوسیله،اگر جنس پدر به مونث تغییر کند،ولایت او بر فرزندانش ساقط خواهد شد.
وضعیت “ارث” پس از تغییر جنسیت
در ارتباط با تغییر جنسیت فرزندان،بنا بر فتاوای فقها معیار برای تعیین میزان ارث،جنسیت فعلی شخص خواهد بود.برای مثال:اگر پسری در زمان حیات پدرش به دختر تغییر جنسیت دهد،همانند سهم دختر ارث خواهد برد.همچنین اگر دختری در زمان حیات پدر، تغییر جنسیت به پسر دهد،همانند سهم پسر مصرح در قانون مدنی ارث خواهد برد.
وضعیت “نفقه” زن پس از تغییر جنسیت
همانطور که در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی به آن اشاره گردیده است، در عقد دائم نفقه‌ی زن بر عهده‌ی شوهر خواهد بود؛لکن از آنجایی که با تغییر جنسیت از سوی زن، عقد نکاح منحل خواهد شد،بنابراین از این حیث نفقه‌ای به او تعلق نخواهد گرفت.
وضعیت “مهریه” پس از تغییر جنسیت در عقد دائم
- مطابق ماده‌ی ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد نکاح،زن مالک‌مهریه می‌شود؛لکن در خصوص استحقاق دریافت مهریه پس از تغییر جنسیت ، دو فرض وجود خواهد داشت:
فرض نخست؛تغییر جنسیت یکی از زوجین پیش از وقوع نزدیکی یا رابطه‌ی جنسی،که در این صورت تکلیفی جهت پرداخت مهریه وجود نخواهد داشت زیرا دلیل تعیین مهریه و متعاقبا پرداخت آن از میان رفته است،همچنین در صورت پرداخت مهریه از سوی مرد،می‌بایست تمامی آن مسترد گردد. - فرض دوم؛تغییر جنسیت احدی از زوجین پس از وقوع نزدیکی یا رابطه جنسی:با توجه به اینکه عقد نکاح پیش از تغییر جنسیت معتبر و قانونی بوده است،طرفین در مقابل یکدیگر از حقوق و تکالیف قانونی برخوردار خواهند بود؛لذا زوج نمی‌تواند به بهانه‌ی تغییر جنسیت از مرد به زن، از پرداخت مهریه استنکاف ورزد؛همچنین اگر زوجه نیز از زن به مرد تغییر جنسیت دهد، مهریه آن ساقط نخواهد شد.
وضعیت مهریه پس از تغییر جنسیت در عقد موقت
در این خصوص دو فرض قابل پیش‌بینی خواهد بود؛فرض نخست؛ تغییر جنسیت مرد:هر گاه زوج در حین مدت عقد تغییر جنسیت انجام دهد،ازدواج موقت منحل خواهد گردید،لذا بدلیل آن که سبب انحلال عقد شده است،می‌بایست مهریه را به زوجه پرداخت نماید. فرض دوم؛تغییر جنسیت زن:تغییر جنسیت زوجه در ازدواج موقت به نوعی عدم تمکین خاص نیز تلقی خواهد شد،همچنین عقد نکاح نیز منحل میگردد.لذا زن استحقاق دریافت مهریه را نخواهد داشت.
