گواهی انحصار وراثت 

گواهی انحصار وراثت ، گواهی است که به درخواست وراث و هر ذینفعی  از مراجع قضایی صادر می شود که شامل تعداد وراث ،مشخصات آنها ، نسبت آنها با متوفی و سهم آنها از ماترک می باشد . به عبارت دیگر انحصار وراثت عبارت است از معلوم نمودن تعداد وراث متوفی توسط مراجع ذی صلاح قانونی . اولین اقدام وراث برای تعیین وضعیت اموال متوفی ، تحریر ترکه ، تقسیم ترکه ، اخذ گواهی انحصار وراثت است.

مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت

1. اخذ گواهی فوت : بعد از فوت هر شخص ، اداره ثبت احوال واقعه فوت را در رایانه ثبت می کند و سپس شناسنامه فرد متوفی باطل می شود و گواهی فوت صادر می گردد
2. تکمیل  و تهیه استشادیه در دفتر خانه
3. درخواست صدور گواهی انحصار وراثت از طریق دفاتر خدمات قضایی
4. مراجعه به شعبه تعیین شده در شورای حل اختلاف و تکمیل مدارک و رفع نقص احتمالی

مدارک درخواست گواهی انحصار وراثت

 مدارک لازم برای درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت توسط شورای اختلاف عبارت است از :

1-  گواهی فوت

2- شناسنامه متوفی

3- کارت ملی متوفی

4- شناسنامه متقاضی

5- کارت ملی متقاضی

6- شناسنامه و کارت ملی بقیه ورثه

7- استشهادیه

8- سند ازدواج متوفی

9- نامه ( گواهی ) اداره مالیات در صورت گواهی انحصار وراثت نامحدود

10- وصیت نامه متوفی (در صورت وجود)

نحوه رسیدگی به درخواست انحصار وراثت در شورای حل اختلاف

گواهی حصر وراثت به موجب درخواستی که به شورای حل اختلاف ارایه می‌شود و با انجام تشریفاتی که در قانون امور حسبی پیش‌بینی شده است صادر می‌شود. شعبه شورای حل اختلاف  پس از ملاحظه اسناد و مدارك مربوط، با هزینه متقاضی، درخواست وی را یك نوبت در یكی از روزنامه‌های كثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند. پس از گذشت یك ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی كه كسی به آن اعتراض نکند، بدون تشكیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، گواهی انحصار وراثت كه بیانگر مشخصات و تعداد وراث و نسبت آنها با متوفی و سهم آنها از ترکه است، صادر می نماید .

چه کسانی حق در خواست گواهی انحصار وراثت را دارند ؟

کسانی می توانند در خواست گواهی انحصار وراثت بدهند که  ذی‌نفع در ترکه باشند که عبارتند از:

۱- طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار می‌گیرد.
۲-وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
۳- موصی له به خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا می‌کند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
۴- شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع می‌گردد می‌تواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.

مرجع صالح به رسیدگی درخواست گواهی انحصار وراثت

مطابق ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1394 مرجع صالح برای رسیدگی به تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف است . شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه دایمی متوفی و در صورتی که اقامتگاه دایمی متوفی در خارج از کشور باشد و در ایران اقامتگاه نداشته باشد ، هر یک از شوراهای حل اختلاف تهران صالح به رسیدگی می‌باشد.
باید توجه داشت که محل وقوع ترکه متوفی تاثیری در صلاحیت دادگاه ندارد.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت 

اشخاصی که می‌توانند به گواهی انحصار وراثت اعتراض کنند عبارتند از؛

1. دادستان : در کلیه موارد که دادستان (رئیس حوزه قضایی) تشخیص دهد که متوفی بلاوارث بوده و درخواست اشخاص برای صدور تصدیق بی‌اساس است می‌تواند به ‌درخواست تصدیق وراثت اعتراض نماید و نیز می‌تواند در صورتی که متوفی را بلاوارث بداند به تصدیق انحصار وراثت در موردی هم که تصدیق ‌مسبوق به آگهی نبوده است اعتراض کند
   البته مادامی که برای محجور ، قیم و برای غائب ، امین معین نشده دادستان می‌تواند به نام محجور و غائب به درخواست تصدیق انحصار‌ وراثت اعتراض نماید.
2. اشخاص ذینفع : ‌در صورتی که گواهی انحصار وراثت به زیان وراث یا اشخاص ذی‌نفع صادر شود هر یک از ایشان می‌توانند به موجب ماده 369 قانون امور حسبی به رای گواهی انحصار وراثت اعتراض کنند؛ مثلا اگر نام یکی از وراث متوفی در گواهی انحصار وراثت ذکر نشده باشد نامبرده می‌تواند با ارائه دلایل و مستندات نسبت به صدور گواهی مزبور اعتراض کند.

آثار صدور گواهی انحصار وراثت 

به موجب ماده 370 قانون امور حسبی  اشخاصی که گواهی انحصار وراثت تحصیل کرده‌اند می‌توانند مطابق گواهی نامبرده ترکه و مطالبات متوفی را از کسانی‌ که مدیون یا متصرف مال متوفی هستند مطالبه نمایند البته باید متذکر شد که در صورت تعدد وراث، اموال  و مطالبات مزبور باید به هر شخصی که وراث جمعاً تعیین می‌کنند تسلیم شود؛ زیرا اموال مزبور بین ورثه و اشخاص ذی‌نفع که حقی در ترکه دارند مشاع (یعنی هر ذره از مال متعلق به همه شرکا است) بوده و تصرف در مال مشاع بدون اذن همه شرکا ممکن نیست.

هم چنین در صورتی که مال غیر منقولی به نام متوفی ثبت شده باشد با تسلیم گواهی انحصار وراثت مربوط به متوفی، ملک مزبور به نام وراث و اشخاص ذی‌نفع ثبت خواهد شد. این موضوع مطابق ماده ۳۷۴ قانون امور حسبی است که می‌گوید: در صورتی که ورثه بخواهند ملک غیرمنقولی که به نام‌مورث ثبت شده است به نام آنها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت یا رونوشت گواهی شده آن را به اداره ثبت ارائه نمایند .

انواع گواهی انحصار وراثت

گواهی انحصار وراثت به دو صورت محدود و نا محدود صادر می شود

 الف . انحصار وراثت محدود

در صورتی که میزان اموال به جا مانده از متوفی ( ترکه ) کمتر از پنجاه میلیون تومان باشد میتوان گواهی محدود دریافت کرد . در واقع اگر ارثی که متوفی برای ورثه به جا می‌گذارد ارزشی برابر با پنجاه میلیون تومان یا کمتر از آن باشد، وراث باید برای دریافت گواهی انحصار وراثت محدود اقدام کنند.

ب . انحصار وراثت نا محدود

با توجه به تعریف گواهی انحصار وراثت محدود اگر میزان دارایی‌های به جا مانده از متوفی ( ترکه )ارزشی بیشتر از پنجاه میلیون تومان داشته باشد باید گواهی انحصار وراثت نامحدود دریافت کرد. برای دریافت گواهی انحصار وراثت نامحدود زمان طولانی‌تری نیاز است زیرا مراحل انتشار آگهی در گواهی نامحدود زمان بیشتر می برد .

نظریه شماره 3077/7 مورخ 1396/07/09 در خصوص گواهی انحصار وراثت

«چنانچه محل اقامت دائمی متوفی خارج از کشور باشد محاکم تهران صلاحیت رسیدگی به درخواست گواهی حصر وراثت را دارد.»

سؤال: شخصی با ارائه فتوکپی شناسنامه و گواهی مالیات بر ارث و استشهادیه محلی مدعی است که پدرش در خارج از ایران (کویت) فوت شده ولی آثاری از گواهی فوت را در اختیار ندارد. با توجه به اینکه متوفی در کویت فوت نموده و در جهرم دارای اموال غیرمنقول است آیا دادگاه‏های جهرم صلاحیت رسیدگی به صدور گواهی حصر وراثت را دارند و می‏تواند براساس دلایل ارائه شده گواهی صادر نمایند؟

پاسخ:

مستنداً به ماده دوم قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب 1309 در صورتی که محل اقامت دائمی متوفی در خارج از مملکت باشد محاکم تهران صالح برای رسیدگی و صدور گواهی حصر وراثت هستند و ارزش مدارک ارائه شده به نظر دادگاه رسیدگی کننده خواهد بود.

<span “>نظریه شماره 2672/95/7 مورخ 1395/10/19 در خصوص گواهی انحصار وراثت

استعلام: همان گونه که مستحضرید در ماده ۲۵۰ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ مهلت اعلام رد یا قبول ترکه یک ماه تعیین شده و عدم اعلام رد ترکه در این مدت در حکم قبول ترکه در نظر گرفته شده است؛ از سوی دیگر، در ماده ۲۵۷ این قانون آمده است پس از تحریر ترکه نیز ورثه می توانند در ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع به خاتمه تحریر ترکه قبول یا رد خود را اظهار نمایند. آیا مهلت یک ماهه مندرج در ماده ۲۵۷ یادشده، مهلت جدیدی علاوه بر مهلت مذکور در ماده ۲۵۰ آن قانون است؟

توضیح آن که، برخی معتقدند مهلت مذکور در ماده ۲۵۷ قانون یادشده مربوط به موردی است که تحریر ترکه در همان یک ماه از زمان فوت انجام شده باشد و پس از آن تکلیف قبول یا رد ترکه وفق ماده ۲۵۰ مشخص شده و قبول یا رد بعدی موضوعا منتفی است و اگر بنا بر آن باشد که ورثه پس از تحریر ترکه نیز یک ماه برای اعلام قبول یا رد ترکه فرصت داشته باشند، عملا وضع ماده ۲۵۰ قانون عبث بوده و مغایر با حکمت قانون گذار است و از سوی دیگر، این فرصت مجدد موجب سوء استفاده افراد از قانون برای فرار از دیون متوفی خواهد بود و ممکن است تحریر ترکه حتی سال ها پس از فوت انجام شود. عده ای دیگر از قضات نیز بر این عقیده اند که توسعه مهلت موضوع ماده ۲۵۰ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ در ماده ۲۵۷ این قانون اختیار جدیدی است که قانون گذار به ورثه داده و نمی توان مهلت را مقید به یک ماه پس از فوت مورث نمود. گروه سوم معتقدند مقصود مقنن از رد یا قبول ترکه در ماده ۲۵۷ قانون، رد یا قبول صورت مجلس تحریر ترکه بوده و عبارت رد یا قبول به جای اعتراض به کار رفته است. خواهشمند است در این خصوص اعلام نظر فرمایید.

مهلت های مقرر در مواد ۲۵۰ و ۲۵۷ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹، مستقل از یکدیگر است؛ درج واژه نیز در ماده ۲۵۷ یادشده مؤید این دیدگاه است؛ بر این اساس، چنانچه وراث در مهلت مقرر در ماده ۲۵۰ قانون یادشده، حسب مورد قبول و یا رد خود را اعلام کرده و یا نکرده باشند (در حکم قبول)، می توانند وفق ماده ۲۵۷ همان قانون پس از تحریر ترکه نیز ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع به خاتمه تحریر، قبول یا رد خود را اظهار کنند؛ این مدت به تشخیص دادگاه قابل افزایش است؛ توضیح آنکه مهلت مقرر در ماده ۲۵۰ قانون یادشده با لحاظ ماده ۲۵۳ همین قانون، صرفا در صورت ارائه عذر موجه برای عدم اظهار رد در مهلت یادشده، از سوی دادگاه قابل تمدید یا تجدید است. شایسته ذکر است حکم مقرر در ماده ۲۴۷ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹، بر مواد ۲۵۰، ۲۵۱ و ۲۵۷ این قانون حاکم است و بر این اساس، چنانچه دادگاه احراز کند ورثه ترکه را قبول و نسبت به آن تصرف کرده اند، موجبی برای پذیرش ادعای رد آنان پس از تحریر ترکه نیست.

نمونه  گواهی انحصار وراثت

آقای/خانم …………. به شناسنامه شماره ………. به استناد شهادتنامه و گواهی فوت و فتوکپی شناسنامه ورثه درخواستی به شماره ……. ، تقدیم این شورای حل اختلاف نموده و چنین اشعار داشته است که مرحوم ………… به شناسنامه شماره ……….. در تاریخ ………………. دراقامتگاه دایمی خود در گذشته و ورثه حین الفوت وی عبارت است از ………………… ، پس از تشریفات قانونی و انتشار سه نوبت آگهی در روزنامه و عدم وصول هرگونه لایحه یا اعتراض یا ارائه وصیت نامه حسب گواهی متصدی مربوط و ملاحظه گواهینامه مالیات بر ارث به شماره ……………… سرانجام در تاریخ …………. در وقت فوق العاده شعبه …………… شورای حل اختلاف  به تصدی امضاء کننده زیر تشکیل و پس از ملاحظه پرونده گواهی می نماید که ورثه درگذشته منحصر به اشخاص/شخص یادشده در زیر  بوده و وراث دیگری ندارد .