ابطال سند صلح عمری در فروضی قابل انجام است، که معامله مقدم بر قرارداد صلح یا اینکه معامله منشاء تنظیم سند صلح عمری به جهت عدم رعایت شرایط مقرر قراردادی یا قانونی نظیر ؛ فسخ یا انفساخ یا اقاله یا بطلان آن، منحل شده باشد. نتیجتا نحوه طرح دعاوی ابطال سند صلح عمری با توجه به جهت ابطال آن و وضعیت حقوقی قرارداد مقدم یا معامله منشاء صدور آن متفاوت از دیگری است.
موارد ابطال سند صلح عمری – جهات ابطال قرارداد صلح عمری
شرایط باطل کردن قرارداد صلح عمری ، با توجه به جهت انحلال قرارداد مقدم بر آن یا قرارداد مبنای تنظیم سند صلح متفاوت است. که مصادیق مبتلا به جهات طرح این دعوا عبارت است از :
- ابطال سند صلح عمری به جهت عدم اهلیت طرف یا طرفین معامله
- ابطال سند صلح عمری به جهت فسخ یا انفساخ معامله مقدم یا معامله منشاء صدور سند
- ابطال سند صلح عمری به جهت انتقال مال غیر یا انجام معامله فضولی نسبت به مال الصلح
- ابطال سند صلح عمری به جهت بی اعتباری وکالتنامه رسمی مبنای تنظیم صلح نامه
- ابطال سند صلح عمری به جهت غیر نافذ بودن معامله نسبت به مال الصلح به جهت عدم رعایت غبطه و مصلحت مصالح
- ابطال سند صلح عمری به جهت صوری بودن
- ابطال سند صلح عمری به جهت معامله به قصد فرار از ادای دین
- ابطال سند صلح عمری به جهت جعلی بودن امضای فروشنده در متن قرارداد انتسابی به وی
- ابطال سند صلح عمری به جهت ابطال عملیات اجرایی و ابطال مزایده آن
- ابطال سند صلح عمری به جهت جعلی بودن امضای فروشنده در متن قرارداد انتسابی به وی
- ابطال سند صلح عمری به جهت ابطال عملیات اجرایی و ابطال مزایده واحد اجرای ثبت یا دادگاه
- ابطال سند صلح عمری به جهت اثبات معامله با حق استرداد
هزینه دادرسی دعوای ابطال سند صلح عمری
علی رغم نظر مخالف، در رویه قضایی دعوای اعلام بطلان معامله موضوع صلح نامه عمری و ابطال سند صلح عمری در زمره دعاوی مالی است. اما در خصوص اموال منقول، خواهان می بایست نسبت به تقویم خواسته و پرداخت هزینه دادرسی بر آن اساس عمل نماید.
ولی اگر موضوع اموال غیرمنقولی از قبیل زمین و آپارتمان باشد، هزینه دادرسی آن بر اساس ارزش منطقه ای ملک محاسبه می شود. اما از حیث صلاحیت دادگاه و تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی و ابطال تمبر مالیاتی خواسته باید تقویم شود.
مرجع صالح به رسیدگی به دعوای ابطال سند صلح عمری
وفق مواد 12 و 13 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، در دعاوی مربوط به قراردادها، دادگاه محل اقامت خوانده یا محل تنظیم قرارداد یا محل اجرای قرارداد صلاحیت رسیدگی به موضوع را خواهند داشت. اما در خصوص اموال غیرمنقول دادگاه محل وقوع ملک دارای صلاحیت ذاتی و نسبی است. البته در فرضی که در قرارداد، شرط داوری پیش بینی شده باشد، رعایت تشریفات ارجاع امر به داوری حائز اهمیت اساسی است. در غیر اینصورت با طرح مستقیم دادخواست در دادگاه، دعوای مطروحه منتج به صدور قرار رد خواهد شد.
شرایط و نحوه طرح دعوای ابطال سند صلح عمری
چنانچه تنظیم سند صلح نامه عمری با انجام اعمال مجرمانه ای از قبیل جعل سند، انتقال مال غیر، کلاهبرداری ، تبانی برای بردن مال غیر و معامله به قصد فرار از دین صورت پذیرد، خواهان پرونده می تواند نسبت به طرح شکایت کیفری مقتضی در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم اقدام نماید. و متعاقبا با اخذ حکم محکومیت قطعی طرف دعوا، نسبت به تقدیم دادخواست حقوقی با طرح خواسته های اعلام بطلان معامله موضوع قرارداد صلح و ابطال سند تنظیم شده اقدام نماید. و لذا صرف طرح خواسته ابطال سند صلح نامه عمری موجب بی اعتباری معامله منشاء صدور آنها نخواهد شد. و دعوا منتج به صدور قرار عدم استماع خواهد شد.
ولی اگر خواهان فاقد شرایط طرح شکایت کیفری باشد یا بنای بر این اقدام به هر دلیل را نداشته باشد، امکان طرح دعاوی صدرالذکر را مستقیما در دادگاه حقوقی کماکان خواهد داشت.
نکته حائز اهمیت اینکه، چنانچه نسبت به مال الصلح ، معاملات و اسناد دیگری در ادامه تنظیم شده باشد، طرف دعوا قرار دادن سایر ایادی و اعلام بطلان معاملات و ابطال اسناد موخر تنظیمی در ستون خواسته ضرورت خواهد داشت، در غیر اینصورت دعوای مطروحه در معرض صدور قرار عدم استماع دعوا قرار گیرد.
نحوه رسیدگی دادگاه به دعوای ابطال سند صلح عمری
با ارجاع پرونده به شعبه بدوی، ابتدا نواقص احتمالی موجود در پرونده مرتفع و متعاقبا با ارسال اخطاریه، نسبت به تشکیل جلسه دادرسی اقدام می شود. در جلسه دادرسی دادگاه با استماع اظهارات طرفین و بررسی اسناد و مدارک موجود در پرونده و در صورت لزوم ارجاع امر به کارشناسی، نسبت به احراز جهت ابطال صلح نامه عمری اقدام خواهد نمود.
بر همین اساس، روند رسیدگی به هر پرونده، با توجه به جهت ادعایی خواهان و اسناد و مدارک موجود در پرونده متفاوت با سایر دعاوی مشابه خواهد بود. به خصوص در فرضی که، خواهان با ادعای تقدم در خرید با استناد به سندی عادی، ادعای مالکیت مقدم بر مال را دارد. که دادگاه با توجه به اینکه تاریخ اسناد عادی قابل تغییر و دخل و تصرف است، از طرق مختلفی همچون استماع شهادت شهود و مطلعین، بررسی تاریخ و مستندات پرداخت ثمن معامله، تشخیص اصالت خط، امضا و اثر انگشت با ارجاع امر به کارشناسی نسبت به صحت و سقم ادعای خواهان اقدام خواهد نمود.
لازم به ذکر است، جهت اطلاع از نقل و انتقالات احتمالی و اطاله دادرسی، درخواست اخذ استعلام از اداره ثبت مربوطه، همزمان با تعیین زمان دادرسی، جهت اخذ آخرین گردش ثبتی نیز ضرورت دارد تا مشخص گردد ملک به چه افراد و با چه شماره سندی منتقل شده است. که در فرض اثبات این امر، استرداد دادخواست تقدیمی و تقدیم دادخواست جدید، جهت ممانعت از اطاله دادرسی ضرورت خواهد داشت.
نحوه اجرای حکم ابطال سند صلح عمری
حکم ابطال سند صلح نامه عمری جنبه ی اعلامی دارد. نتیجتا اجرائیه ای از سوی دادگاه بدوی جهت اجرای حکم صادر نخواهد شد. اما در خصوص اجرای حکم ابطال صلح نامه های رسمی عمری، دادگاه بدوی مکلف است، پس از قطعیت حکم، در خصوص اموال منقولی از قبیل اتومبیل مراتب را به پلیس راهور جهت فک پلاک و اعاده مالکیت مالک ابلاغ نماید.
لکن در خصوص اموال غیرمنقولی از قبیل زمین و آپارتمان، دادگاه در راستای ماده ۷۱ قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفترداران و نیز دفتریاران ۱۳۵۴ موضوع را به اداره ثبت اسناد و املاک محل وقوع ملک اعلام می نماید. اداره ثبت نیز مراتب را در دفتر املاک قید کرده و ملک خود به خود به مالک قبلی عودت داده خواهد شد.
مضافا اینکه، ادارات ثبت مکلف اند، مراتب را به دفتر اسناد رسمی مربوطه که سند در آنجا تنظیم شده است، اطلاع دهد تا موضوع ابطال سند صلح در قسمت ملاحظات ثبت دفتر اسناد رسمی ، توسط سردفتر منعکس گردد.
نظریه مشورتی اداره حقوقی تحت شماره 431/ 1402/07 مورخ 1402/08/29 در خصوص عدم ضرورت طرح دعوای ابطال سند مالکیت در دعوای ابطال صلح عمری
استعلام :
اداره ثبت اسناد و املاک به استناد صلح نامه رسمی، سند مالکیت بنام متصالح صادر کرده؛ اما متعاقباً حکم قطعی بر ابطال سند رسمی صلح ملک صادر و دادگاه در اعمال ماده 71 قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران مصوب 1354با اصلاحات و الحاقات بعدی، مراتب صدور حکم قطعی را به اداره ثبت اسناد و املاک اعلام کرده است. آیا صدور حکم به ابطال صلح نامه موجب ابطال سند مالکیت صادر شده به نام متصالح نیز می باشد و یا آنکه ابطال سند مالکیت متصالح، مستلزم طرح دعوای مستقل در این خصوص است؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
در فرض سوال که بر مبنا و مستند به سند رسمی صلح نامه، سند مالکیت به نام متصالح صادر و متعاقباً حکم قطعی بر ابطال سند رسمی صلح ملک صادر شده است، با توجه به اینکه سند مالکیت بنام متصالح بر مبنا و به استناد صلح نامه رسمی فوق الاشعار صادر شد.
نیازی به طرح دعوای مستقل برای ابطال سند مالکیت نیست و پس از نهایی شدن حکم ابطال سند صلح با اعلام آن به سازمان ثبت اسناد و املاک، مراتب در دفتر املاک قید و سند مالکیت متصالح ابطال می شود.
