خیار عیب چیست؟

خیار عیب به معنای اختیار حق فسخ معامله یا دریافت ارش از فروشنده است . عیب به معنی نقصی است که از ارزش کالا یا انتفاع متعارف آن بکاهد . پس اگر معامله ای صورت گرفت و در آن کالا یا مبیعی ای مورد معامله قرار گرفت و سپس مشتری متوجه شود که کالا معیوب است اختیار فسخ معامله را دارد که در اصطلاح میگوییم مشتری خیار عیب دارد .بر این اساس ماده ۴۲۲ قانون مدنی  اگر بعد از معامله یا قرارداد  ظاهر شود ( مشخص شود) که مبیع معیوب بوده مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب با اخذ ارش یا فسخ معامله.

 شرایط اعمال خیار عیب 

طبق ماده ۴۲۳ قانون مدنی خیار عیب وقتی برای مشتری ثابت میشود که عیب یا نقصانی مخفی و موجود در حین عقد باشد. منظور از مخفی بودن یعنی اینکه پنهان و مستور باشد یا اینکه عیب کالا معلوم است ولی مشتری متوجه و ملتفت نشده است .بنابراین عیب وقتی مخفی محسوب است که مشتری در زمان بیع عالم به آن نبوده است اعم از اینکه این عدم علم ناشی از آن باشد که عیب ‌واقعاً مستور بوده است یا اینکه ظاهر بوده ولی مشتری ملتفت آن نشده است. تشخیص عیب بر اساس تشخیص عرف و عادت می‌باشد و بر حسب زمان ها و مکان های مختلف ، متفاوت میباشد. در صورتی که مشتری از عیب آگاه شد باید فورا نسبت به اعمال خیار عیب اقدام کند ، یعنی باید در زمانی که عرفا فوری بودن آن مورد قبول است اقدام به فسخ قرارداد نماید . خیار عیب در جایی اختیار فسخ معامله را برای خریدار ایجاد می کند که مبیع ( کالا ) عین معین مانند خودرو کارکرده و خانه یا کلی در معین بوده و به میزان مبیع، فرد سالم در آن موجود نباشد.

آثار خیار عیب  در قرارداد

• فسخ قرارداد

مهمترین اثر خیار عیب حق فسخ قرارداد برای مشتری و خریدار است . اگر در مبیع یا کالای خریداری داری شده عیب و نقصانی وجود داشته باشد خریدار می تواند معامله را فسخ نماید و ثمن ( پول ) را پس بگیرد .

• دریافت ارش

گفتیم که اگر کالا معیوب باشد مشتری علاوه بر حق فسخ  معامله ، می تواند معامله را در قبال دریافت ارش قبول کند . ارش به ما به التفاوت کالای معیوب و سالم ارش گفته میشود.  یعنی مشتری میتواند کالای معیوب را قبول کند و از فسخ معامله صرف نظر کند ولی در قبال ،قبول کالای معیوب مبلغی نیز به عنوان ارش مطالبه کند . محاسبه ارش توسط کارشناس انجام می شود کارشناس باید  مطابق ماده ۴۲۷ قانون مدنی آمده است ارش را تعیین میکند .

مواردی که در خیار عیب حق  فسخ وجود ندارد 

به موجب ماده 429 قانون مدنی در بعضی مواقع  مشتری اختیار فسخ معامله به استناد خیار عیب را ندارد و فقط میتواند ارش بگیرد ، یعنی در این موارد مشتری اختیار ندارد و ملزم به دریافت ارش است و حق فسخ کردن معامله را ندارد .این موارد عبارت است از :

1. در صورت تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر.
2. در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از اینکه تغییر به فعل مشتری باشد یا نه.
3. در صورتی که بعد از قبض مبیع عیب دیگری در آن حادث شود مگر اینکه در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در اینصورت ‌مانع از فسخ و رد نیست.

تعیین ارش در خیار عیب

به موجب ماده 427 قانون مدنی اگر در مورد ظهور عیب مشتری اختیار ارش کند تفاوتی که باید به او داده شود به طریق ذیل معین میگردد:

  کارشناس مربوطه به بررسی مال مورد نظر می پردازد و قیمت مال سالم و مال معیوب را در بازار مشخص و محاسبه می کند و تفاضل  و تفاوت قیمت مشخص شده ارش خواهد بود . چنانچه کارشناسان در مورد میزان قیمت با یکدیگر تفاهم نداشته باشند، با استناد به ماده 428 قانون مدنی، حد وسط آن دو قیمت در نظر گرفته می شود.

اسقاط خیار عیب 

اسقاط خیار عیب بر اساس  به دو صورت امکان دارد : 1- اسقاط بعد از قرارداد 2- اسقاط ضمن قرارداد

حالت اول اسقاط بعد از عقد  : شخص پس از انعقاد قرارداد، خیار عیب را به صورت صریح یا ضمنی ساقط می نماید؛ به طور مثال تصرف در مال معامله شده پس از آن که خریدار از وجود عیب آگاه شد یا در صورت انتقال ارادی مال به غیر پس از اطلاع از وجود عیب، نوعی اسقاط ضمنی خیار عیب محسوب می شود.

حالت دوم اسقاط ضمن عقد  : طرفین اسقاط خیار عیب را در ضمن قرارداد خود توافق می کنند و آن را به صورت شرط ضمن قرارداد مکتوب می نمایند.در هر صورت پس اسقاط خیار عیب مشتری حق فسخ نخواهد داشت .

تبری از عیوب در خیار عیب

تبری از عیوب  یعنی شخص مسئولیت عیوب را از خود ساقط می کند . به عبارت دیگر یعنی فروشنده مبیع را با همه عیوبی که دارد، بفروشد و با تبری از عیوب، خیار عیب آن را ساقط نماید و حق فسخ و حتی حق دریافت ارش را به این طریق از بین ببرد. ماده 436 قانون مدنی در در خصوص تبری از عیوب مقرر می دارد ، تبری از عیوب می تواند نسبت به یک عیب خاص یا نسبت به تمام عیوب باشد اگر بایع از عیوب مبیع تبری کرده باشد، به اینکه عهده عیوب را از خود سلب کرده یا با تمام عیوب بفروشد، مشتری در صورت ظهور عیب، حق رجوع به بایع نخواهد داشت و اگر بایع از عیب خاصی تبری کرده باشد، فقط نسبت به همان عیب حق مراجعه ندارد.

مهلت خیار عیب

مهلت خیار عیب نیز مانند اکثر خیارات دیگر فوری می باشد؛ به موجب ماده 435 قانون مدنی خیار عیب بعد از علم به آن فوری است . حتی برخی از افراد معتقدند که مطالبه ارش نیز فوریت دارد و باید در اسرع وقت نسبت به دریافت آن از فروشنده اقدام شود. منظور از فوری بودن در اینجا نوعی فوریت عرفی است . تشخیص اینکه آیا فسخ فوری انجام شده به تشخیص دادگاه که با در نظر گرفتن عرف است .