اعتراض به رای تعزیرات به دو طریق عادی و فوق العاده انجام می شود. اعتراض عادی یا همان اعتراض به رای غیر قطعی تعزیرات حکومتی از طریق واخواهی و تجدیدنظر خواهی صورت می گیرد .اعتراض به رای قطعی تعزیرات حکومتی نیز طبق تبصره ماده  23 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی که از آن به اعاده دادرسی یاد می شود انجام می شود. در کنار امکان اعاده دادرسی، مراجعه به دیوان عدالت اداری به عنوان بالاترین مرجع نظارت اداری قضایی ، جهت اعتراض به رای تعزیرات حکومتی نیز امکان پذیر است.

روشهای اعتراض به رای تعزیرات حکومتی

همانگونه که بیان شد، بسته به شرایط صدور حکم و شرایط هر پرونده ، اعتراض به رای تعزیرات به سه روش واخواهی ، تجدیدنظرخواهی  و اعاده دادرسی و مراجعه به دیوان عدالت اداری امکان پذیر می باشد.

• اعتراض به رای تعزیرات از طریق واخواهی
  

 اعتراض به رای غیابی تعزیرات یا همان واخواهی از رای تعزیرات را می توان از مفهوم ماده 27 و 28 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی برداشت نمود. چرا که در این آئین نامه به صراحت به قابلیت واخواهی و اعتراض به رای تعزیرات اشاره ای نشده است. اما طبق ماده 28 آئین نامه مذکور چنانچه متهم در جلسه دادرسی حاضر نگردد و لایحه ایی نیز ارائه ننماید، رای غیابی محسوب می گردد و  با توجه به اینکه در این ماده قید گردیده در صورت عدم حضور متهم و ارسال لایحه غیابا در مورد وی رسیدگی می شود.

بنابراین هدف قانونگذار از تفکیک آراء به حضوری و غیابی بی جهت نبوده و امکان واخواهی از رای غیابی علت این تفکیک می باشد. البته طبق تبصره 3 ماده 72 قانون نظام صنفی کشور به صراحت ترتیبات رسیدگی که یکی از موارد آن ناظر به واخواهی می باشد، به مقررات سازمان تعزیرات حکومتی ارجاع داده شده است، که این خود حاکی از امکان اعمال مقررات واخواهی در آرای غیابی صادره از شعب تعزیرات حکومتی است.

الف .مرجع رسیدگی به اعتراض به رای غیابی تعزیرات (واخواهی از رای غیابی تعزیرات)

اعتراض به رای غیابی به این دلیل است که دفاعیات متهم استماع گردد.لذا مرجع رسیدگی به واخواهی از رای تعزیرات حکومتی شعبه بدوی صادر کننده رای غیابی می باشد.

ب.مهلت اعتراض به رای غیابی تعزیرات 

از آنجایی که آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی نسبت به مهلت واخواهی ساکت می باشد،با وحدت ملاک از ماده 406 قانون آئین دادرسی کیفری می توان گفت متهم می تواند ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ رای نسبت به اعتراض و واخواهی اقدام نماید.

• تجدید نظر خواهی از رای تعزیرات 

تجدید نظر خواهی از رای تعزیرات حکومتی طبق ماده 22 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی می باشد. در این ماده مقرر گردیده ، آراء شعب بدوی تعزیرات حکومتی در مواردی که مجازات پیش بینی شده در قانون برای هر بار تا دو میلیون ریال جریمه نقدی باشد قطعی و از ناحیه محکوم علیه نسبت به مازاد آن قابل تجدیدنظرخواهی است. در اینجا ذکر این نکته لازم و ضروری می باشد، که طبق مصوبه سران سه قوه در مورخ 17/02/ 1401 اعلام گردید جریمه نقدی تا ده میلیون تومان قطعی است و مازاد بر آن قابل تجدیدنظرخواهی می باشد.

الف.چه اشخاصی حق تجدید نظر خواهی از رای تعزیرات حکومتی را دارند؟

در ماده 23 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی اشخاصی که حق تجدید نظرخواهی نسبت به رای سازمان تعزیرات حکومتی را دارند ، عبارتند از :

1. شاکی خصوصی پرونده در صورت برائت متهم
2. محکوم علیه
3. اعضای کمیسیون هماهنگی امور تعزیرات در استان و شهرستان های مربوطه
4. روسای سازمان های تعزیرات حکومتی و بازرسی و نظارت

ب.مهلت تجدید نظرخواهی از رای تعزیرات

مهلت تجدیدنظرخواهی برای محکوم علیه و شاکی 10 روز از تاریخ ابلاغ و نسبت به سایر اشخاص تا 3 ماه از صدور رای می باشد. در خصوص شاکی و متهم نیاز به ابلاغ رای می باشد و از تاریخ ابلاغ ، مهلت تجدیدنظرخواهی محاسبه خواهد شد. اما در مورد سایر اشخاص نیازی به ابلاغ نیست و مهلت 3 ماهه از تاریخ صدور حکم می باشد.

چنانچه محکوم علیه نسبت به رای تعزیرات اعتراضی ننماید، مشمول بخشودگی می گردد و می تواند تقاضای تخفیف جریمه تعزیرات نماید . در این صورت یک چهارم مجازات تعیین شده کسر می گردد.

ج.نحوه رسیدگی به تجدیدنظرخواهی از رای تعزیرات

چنانچه محکوم علیه تقاضای تجدیدنظرخواهی از رای تعزیرات کند، مرجع رسیدگی نمی تواند مجازات وی را تشدید نماید و تنها می تواند حکم بدوی را تغییر دهد و اصلاح نماید. در ماده 25 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی این اختیار به شعب تجدیدنظر تعزیرات داده شده بود که چنانچه آراء شعب بدوی کمتر از مجازات مقرر قانونی می بود، می توانستند آن را تشدید نمایند. که این ماده به موجب رای شماره 665-664 مورخ 25/9/92 هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردید .

اما در صورتی که شعب تجدیدنظر عنوان اتهامی مورد حکم توسط شعبه بدوی را صحیح نداند ،  می تواند با تفهیم اتهام صحیح نسبت به آن حکم صادر نماید و در این حالت شعبه تجدیدنظر تعزیرات می تواند مجازات را تا حداقل مجازات قانونی عنوان اخیر تشدید نماید. در صورتی که شعبه تجدیدنظر تعزیرات حکومتی محکوم علیه را مستحق تخفیف تشخیص دهد، می تواند ضمن تائید حکم بدوی به نحو مستدل مجازات او را در حدود قانون تخفیف دهد هرچند محکوم علیه تقاضای تجدیدنظر نکرده باشد.

• اعتراض به رای قطعی تعزیرات ( نحوه اعاده دادرسی از رای قطعی شعب تعزیرات حکومتی )
  

اعتراض به رای تعزیرات حکومتی به موجب تبصره ماده 23 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی امکان پذیر می باشد. طبق این ماده مقرر گردیده “هرگاه محکوم علیه و یا روسای سازمان های تعزیرات حکومتی و بازرسی و نظارت ،آرای  قطعی شعب تعزیرات را خلاف قانون بدانند ، می توانند با ذکر دلیل از وزیر دادگستری تقاضای رسیدگی مجدد نمایند. چنانچه وزیر دادگستری تقاضا را وارد تشخیص دهد یا راسا رای را غیرقانونی بداند پرونده را جهت رسیدگی به شعبه عالی تجدیدنظر سازمان تعزیرات حکومتی که به همین منظور در مرکز تشکیل می گردد ارجاع خواهد داد. رای شعبه عالی تجدیدنظر سازمان تعزیرات حکومتی قطعی است و اقدامات موضوع این تبصره مانع اجرای حکم تجدیدنظر خواسته نخواهد بود.”

الف.شرایط اعتراض به رای قطعی تعزیرات ( شرایط اعاده دادرسی از رای قطعی شعب تعزیرات حکومتی )

اعتراض به رای تعزیرات در صورت قطعیت آن ، امکان اعاده دادرسی نسبت به آن را از سوی اشخاص زیر امکان پذیر می نماید.

1. محکوم علیه
2. شاکی پرونده
3. روسای سازمان تعزیرات حکومتی
4. روسای سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان

شرط ارجاع پرونده توسط وزیر دادگستری به شعبه عالی آن است که رای خلاف قانون و دارای ایرادی باشد که به اساس حکم لطمه وارد کند و رفع آن مستلزم نقض رای باشد. لذا در صورتی که پرونده ایراد جزئی داشته باشد، به نحوی که سبب نشود که رای خلاف قانون باشد ،مبنایی برای ارجاع پرونده به شعبه عالی وجود ندارد.

ب.آراء قطعی قابل اعتراض در شعبه عالی تجدیدنظر سازمان تعزیرات حکومتی

در بسیاری مواقع سوال مطرح می شود که آیا همه آراء قطعی صادره از شعب تعزیرات حکومتی قابلیت اعتراض در شعبه عالی تجدیدنظر را دارند؟

در پاسخ باید گفت با توجه به اطلاق تبصره ماده 23 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی کلیه آراء قطعی صادره از شعب تعزیرات حکومتی قابلیت اعتراض و رسیدگی در شعبه عالی را دارند .تنها یک استثناء وجود دارد و آن هم اینکه رای قطعی قاچاق کالا و ارز و  آرای صادره از شعب عالی تجدیدنظر قابل اعتراض به موجب تبصره ماده 23 نمی باشند.

پ.نحوه رسیدگی به اعتراض به رای قطعی تعزیرات حکومتی ( نحوه رسیدگی به اعاده دادرسی از رای تعزیرات حکومتی )

شعب عالی سازمان تعزیرات حکومتی موضوع تبصره ماده 23 آئین نامه تعزیرات حکومتی به تمامی ایرادات اعم از شکلی و ماهوی رسیدگی می نماید . چنانچه رای قطعی دارای ایراد شکلی یا ماهوی باشد که به اساس رای لطمه وارد نماید و رفع آن مستلزم نقض رای باشد ، رای صادره نقض و مطابق قانون اقدام به صدور رای خواهد نمود.

در صورتی که رای صادره دارای ایراد شکلی یا ماهوی باشد که به اساس رای لطمه وارد ننماید، ضمن اعلام آن به مسئولین مربوط ،حکم به رد تقاضای اعمال تبصره ماده 23 آئین نامه سازمان تعزیرات حکومتی صادر خواهد شد.

• اعتراض به رای قطعی تعزیرات در دیوان عدالت اداری 

اعتراض به رای تعزیرات در دیوان عدالت اداری طبق رای وحدت رویه شماره 252 مورخ 1380/08/13 امکان پذیر می باشد. البته در مورخ 02/17/ 1401 طبق مصوبه سران قوا اعلام گردید، آراء قطعی صادره در خصوص تخلفات صنفی که قبلا قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری بود، تا یکسال از تاریخ مذکور قابل تجدیدنظر در دیوان عدالت اداری و  سایر مراجع قضایی نبود و فقط در سازمان تعزیرات اجازه تجدیدنظر داده شده بوده ، ولی با انقضای مدت اعتبار یک ساله آن مجددا امکان مراجعه به دیوان عدالت اداری میسر شده است.

الف. مهلت اعتراض به رای قطعی تعزیرات در دیوان عدالت اداری

مهلت اعتراض به رای تعزیرات حکومتی ، دیوان عدالت اداری طبق تبصره 2 ماده 16 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری برای اشخاص داخل کشور 3 ماه و برای افراد مقیم خارج از کشور 6 ماه می باشد.

ب.آراء قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری 

تمامی آراء قطعی صادره از تعزیرات حکومتی قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری می باشند، غیر از رای قطعی در مورد قاچاق کالا و ارز ، رای شعبه عالی تجدیدنظر سازمان تعزیرات حکومتی

ج.نحوه رسیدگی به اعتراض به رای قطعی تعزیرات در دیوان عدالت اداری

نحوه اعتراض به رای تعزیرات و رسیدگی در دیوان عدالت اداری از دو بعد ماهوی و شکلی می باشد. در صورتی که شعبه دیوان رای مورد شکایت را  از نظر شکلی و ماهوی فاقد ایراد بداند رای مورد اعتراض را تائید می نماید. در غیر اینصورت با ذکر همه موارد ایراد، پرونده را جهت رسیدگی مجددبه تعزیرات حکومتی اعاده می نماید. شعبه تعزیرات باید با رفع تمامی ایرادات ، نسبت به صدور رای مجدد اقدام نماید.  و ذی نفع می تواند مجددا نسبت به طرح اعتراض به رای تعزیرات در دیوان عدالت اداری اقدام نماید.

در این صورت پرونده جهت رسیدگی مجدد به اعتراض به رای تعزیرات به همان شعبه رسیدگی کننده قبلی در دیوان ارجاع می شود. چنانچه پس از رسیدگی، شعبه دیوان رای صادره را مغایر با قوانین و مقررات تشخیص دهد، با اخذ نظر مشاورین موضوع ماده 7 قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری خود مبادرت به صدور رای ماهوی می نماید.