صلح نامه|عقد صلح |قرارداد صلح

صلح نامه با عقد صلح  از جمله عقود و قرارداد های پر کاربرد که هم در انجام معاملات و هم در رفع اختلاف وتنازع  مورد استفاده بوده است .  عقد صلح یا صلح نامه معمولا با هدف پیشگیری از وقوع اختلاف یا نزاع  احتمالی در آینده  یا رفع نزاع و اختلاف پیش آمده استفاده می شود.عقد صلح توافقی است که طرفین بر رفع اختلاف و تنازع موجود یا اختلافی که ممکن در آینده پیش آید تراضی می نمایند ماده ۵۷۲ قانونی مدنی در خصوص صلح مقرر می دارد : صلح ممکن است یا در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن واقع شود .

عقد صلح یا صلح نامه در حقوق ایران و در میان مردم جایگاه خاص و ویژه ای دارد و آن قابلیت عقد صلح است که به موجب ماده ۷۵۸ قانون مدنی صلح می تواند در قالب هر عقد و قراردادی باشد و نتیجه آن معامله را داشته باشدبدون اینکه از احکام آن معامله پیزوی نماید . برای مثال طرفین می توانند عقد صلحی منعقد نمایند با موضوع بیع یا اجاره که نتیجه عقد صلح انتقال مالکیت باشد یا انتقال منافع باشد ولیکن احکام عقد بیع یا اجاره را نداشته باشد بلکه ملتزم به احکام و مقررات صلح می باشد .

شرایط صلح نامه یا عقد صلح

1. عقد صلح جزو عقود لازم میباشد به بدین معنا که طرفین بدون وجود دلیل قانونی ( خیار) یا قراردادی ( شرط فسخ ) حق فسخ یکجانبه عقد صلح یا صلح نامه را ندارند .
2. کفایت علم اجمالی به مورد صلح : از ماده ۷۵۲ چنین برداشت می شود که لازم نیست آنچه مورد صلح واقع شده است از تمام جهات معلوم باشد بلکه علم اجمالی برای صحت عقد صلح و صلح نامه کافی است .
3. معین بودن مورد صلح : آنچه مورد صلح قرار می گیرد باید معین و مشخص باشد .طبق بند ۳ ماده ۱۹۰ معین بودن موضوع معامله از شرایط اساسی صحت معامله می باشد .
4. عقد صلح یا صلحنامه می تواند معوض و یا بلا عوض باشد .

انواع صلح نامه ( انواع عقد صلح )

1. صلح بر دعوا و رفع تنازع و اختلاف : در مواردی که اختلافی پیش آمده و دعوایی مطرح شده است طرفین دعوا می توانند با صلح آن را پایان دهند .
2. صلح ابتدایی : بدون وجود دعوا و تنازع طرفین می توانند بر موضاعات مختلف صلح نمایند مانند ورثه متوفی که در تقسیم ترکه ( اموال متوفی ) صلح می نمایند .
3. صلح معوض و صلح بلا عوض و محاباتی :اصولا صلح از عقود معوض است یعنی شخص در قبال مالی که به دیگری صلح می نماید مالی نیز از او دریافت می کند . در صلح بلا عوض فقط یک طرف مالی را به دیگری تملیک می کند و در قبال آن چیزی دریافت نمی کند .
4. صلح محاباتی : صلح محاباتی صلحی معوض است با این تفاوت که عوض و آنچه در قبال صلح دریافت می شود بسیار ناچیز است مانند صلح آپارتمانی در عوض شاخه نباتی صورت گیرد صلح محاباتی است .

طرفین قرارداد صلح 

صلحنامه و قرارداد صلح دو طرف دارد : ۱. مصالح ۲. متصالح

• مصالح کسی که که در صلحنامه مالی یا حقی را به دیگری صلح می نماید .
• متصالح کسی است که در عقد صلح یا صلحنامه مالی یا حقی به او صلح شده است .

صلح نامه رسمی و عادی 

صلح نامه می تواند هم به صورت سند رسمی و هم به صورت عادی تنظیم شود . عقد صلحی که به موجب سند عادی و دست نویس تنظیم شده باشد ( صلحنامه عادی ) معتبر می باشد .

صلح نامه رسمی صلحی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده باشد . صلحنامه رسمی قابل انکار و تردید نیست و در مقابل اشخاص ثالث نیز می توان به آن استناد کرد . بنابراین پیشنهاد میشود در صورتی که قصد تنظیم صلحنامه دارید اولا از صلح نامه رسمی استفاده کنید یعنی به موجب سند رسمی  و در دفاتر اسناد رسمی صلح نامه خود را تنظیم نمایید دوم اینکه حتما در جهت نحوه تنظیم قرارداد صلح از وکلا و مشاوران حقوقی راهنمایی بخواهید .

کاربرد عقد صلح

عقد صلح کاربرهای بسیاری دارد و همچنانکه پیشتر گفته شد می توان در قالب عقد صلح انواع عقود و توافقات را مطرح کرد .

برای مثال عقد شرکت از عقود جایز می باشد یعنی طرفین عقد هر زمانی که بخواهند می توانند شرکت را فسخ نمایند که این باعث تزلزل و عدم اطمینان شرکا در انجام فعالتی اشتراکی در قالب عقد شرکت می باشد از این رو طرفین برای اطمینان و پایندی و التزام یکدیگر به شراکت می توانند موضوع شراکت خود را در عقد صلح بیاورند که نتیجه عقد شرکت را داشته باشد ولی از احکام صلح تبعیت نماید یعنی لازم باشد و نتوانند فسخ نمایند .

صلح عمرا 

عقد صلح عمرا صلحی است که به موجب آن از طرف مالک برای شخص به مدت عمر مالک یا شخص ثالثی که می تواند شخص منتفع نیز باشد حق استفاده از منافع ایجاد می گردد. برای مثال شخص در قالب عقد صلح ملکی را به فرزندش واگذار می کند اما برای خود یا همسرش یا والدینش حق انتفاع عمرا قرار می دهد به این نحو که تا زمانی که زنده اند بتوانند از این ملک استفاده کنند اما مالکیت آن برای فرزندش می باشد. حتی اگر این ملک به فروش برسد حق انتفاع عمرا برای شخصی که حق عمرا برای اوست باقی خواهد ماند.

ابطال عقد صلح ( ابطال صلح نامه )

عقد صلح نیر مانند سایر عقود و قراردادها در صورت فقدان شرایط اساسی صحت معامله باطل خواهد بود  شرایط ابطال قرارداد به موجب ماده ۱۹۰ قانون مدنی عبارت است از :

1. قصد و رضای طرفین عقد
2. اهلیت طرفین
3. موضوع معین
4.  مشروعیت جهت معامله

موارد بطلان عقد صلح 

• فقدان مال الصلح

به موجب ماده ۷۶۷ قانون مدنی اگر بعد از صلح معلوم گردد که موضوع صلح منتفی بوده است صلح باطل است .

• صلح بر امری غیر مشروع

برابر ماده ۷۵۴ قانون مدنی هر صلحی نافذ است جز صلح به امری ه غیر مشروع باشد . یعنی اگر موضوع صلح امر غیر مشروعی باشد آن صلح باطل است.

• اشتباه در طرف مصالحه یا مورد صلح

ماده ۷۶۲ قانون مدنی در این خصوص مقرر داشته : اگر در طرف مصالحه و یا در مورد صلح اشتباهی واقع شده باشد صلح باطل است .در عقد صلح شخصیت طرف معامله علت اصلی صلح است بنابراین اگر مصالح طرف در شخصیت متصالح اشتباه کند صلح باطل است .

• بطلان صلح دعوی مبتنی بر معامله باطله

اگر معامله واقع شده باشد و طرفین در صحت معامله توافق داشته باشند  ولی در خصوص متفرعات آن با هم اختلاف داشته باشند  و ای اختلافات را با صلح خاتمه دهند چون اصل معامله باطل بوده صلحی هم که مبتنی بر آن انجام شده است باطل است .

آقای م شش‌دانگ یک باب خانه را به خانم‌ها الف و ب صلح می‌کند و در عقد صلح مقرر می‌شود که آقای محسنی در هر زمانی اختیار فسخِ بالمباشرهٔ عقد را دارد. خانم‌ها الف و ب (متصالحین) در زمان مالکیت خویش، مبادرت به احداث اعیانی و تعمیرات کلی منزل مورد صلح می‌کنند. پس از فوت خانم الف، آقای م  (مصالح) مبادرت به فسخ عقد صلح می‌کند. با توجه به مراتب موصوف، آیا متصالحین یا ورثهٔ آنها حق مطالبهٔ قیمت اعیانی و هزینه‌های تعمیر یک باب منزل مسکونی احداثی در ملک مورد صلح را دارند؟

با توجه به اینکه در فرض سؤال، برای خیار فسخ مُصالح زمان تعیین نشده است، لذا بر اساس ملاک مستفاد از مادهٔ ۴۰ قانون مدنی هم عقد باطل است و هم شرط. پس از بطلان عقد، متصالحین فقط حق مطالبهٔ قیمت را دارند؛ زیرا عقد صلح از عقود تملیکی است و اقدامات متصالحین، مالکانه بوده است. در صورتی که به لحاظ تسامحی بودن عقد صلح، آن را در این مورد صحیح بدانیم، متصالحین حق مطالبهٔ قیمت اعیانات و تعمیرات کلی را خواهند داشت؛ زیرا اقدام آنها عدوانی نبوده و کارشان محترم است.

 آقای ز (مصالح) شش‌دانگ یک قطعه زمین متعلق به خودش در نیاوران را، به موجب عقد صلح غیرمعوّض و برای احداث مرکز توان‌بخشی معلولین واگذار می‌نماید. متصالح به جای ساخت مرکز مذکور، ملک را به دیگری می‌فروشد و خریدار در آن مجتمع مسکونی بنا می‌کند. آیا خواستهٔ مصالح مبنی بر صدور حکم به فسخ عقد صلح به‌خاطر اقدام متصالح در فروش آن ملک قابل پذیرش است؟

متصالح در قرارداد بر ساخت مرکز توان‌بخشی به‌عنوان شرط فعل در ضمن عقد صلح متعهد شده و چون به تعهدش عمل نکرده است، مصالح می‌تواند اجبار ایشان را به انجام تعهد درخواست نماید و اگر به جهاتی اجبار ایشان ممکن نباشد، خواستهٔ ایشان مبنی بر صدور حکم به فسخ عقد صلح قابل قبول است.

الف در دی ۱۴۰۱ یک قطعه زمین خود در لواسان را به فرزند ارشد خود (ب) در قبال نگهداری و مراقبت از فرزاد تا پایان عمر واگذار کرده و این قرارداد متعاقباً به مرحله اجرا درآمده است. از آنجا که الف در اسفند ۱۴۰۱ و مدتی بعد از اقدام مذکور فوت کرده است، آیا ب، شخص متعهدله، حق استرداد زمین را به ادعای انحلال قرارداد دارد؟

• باید عنوان نمود که عقد انعقادی هبه‌ نیست؛ زیرا در هبه یک طرف مالی را به‌طور مجانی به طرف دیگر می‌بخشد و طرف دیگر نیز می‌تواند مالی را به او هبه کند. اما وقتی مبادله صورت می‌گیرد و شرط تسلیم زمین به فرزند و تحقق مالکیت، همراه با نگهداری پدر در مدت عمر وی قید می‌شود، این قرارداد فقط در قالب صلح معوض قابل پذیرش است نه هبه معوض. اگر ایراد شود که در صلح باید احتمال تنازع وجود داشته و یا رفع تنازع شرط باشد، باید گفت در فقه چنین شرطی وجود ندارد؛ لذا هر امری که قابلیت تنازع را هم نداشته باشد می‌تواند مورد صلح واقع شود. اضافه بر این، در مواد ۷۵۲، ۷۵۸ و ۷۶۲ قانون مدنی، صلح به‌عنوان عقدی مستقل پذیرفته شده است.
• از طرفی، چون صلح عقد لازم است، به دلالت ماده ۷۶۰ همین قانون جز با تخلف شرط قابل فسخ نیست. در مواد ۷۶۸ و ۷۶۹ قانون مدنی تعهدات اضافی مطرح می‌شود که فی‌نفسه خللی به عقد صلح وارد نمی‌سازد؛ ولی اگر اجرای تعهد میسر نشود، متعهدله (در فرض سؤال: پدر) می‌تواند با استناد به ماده ۲۴۰ قانون مدنی و برابر قاعده فقهی لاضرر و لا ضرار، صلح را فسخ کند و یا، اگر نگهداری او در مدت عمرش قائم به شخص خاصی نبوده باشد، ورثه را ملزم کند تا مخارج نگهداری وی را تا زمان حیات بپردازند. 
• در این فرض، حق استرداد زمین وجود نخواهد داشت.اگر عقد مزبور را هبه نیز تلقی می کردیم، باز هم به دلیل هبه معوض بودن این امر(شرط نگهداری، عمل مشروعی است که گنجاندن آن در عقد با متن ماده ۸۰۱ قانون مدنی موافقت دارد)؛ این قرارداد، مستفاد از بند اول ماده ۸۰۳ قانون مدنی، به لحاظ رابطه پدر و فرزندی غیرقابل رجوع خواهد بود.