حضانت فرزند

حضانت فرزند به معنای نگهداری مراقبت و تربیت فرزند قبل از بلوغ و رشد او می باشد. فرزندان از بدو تولد به دلیل  ناتوانی در رفع نیازمندیهای طبیعی خود نیازمند حمایت جسمی و روحی و تربتی پدر و  مادر هستند.  بنابراین یکی از مهمترین وظایف و تکالیف طبیعی و اخلاقی پدر و مادر حضانت از فرزندان است. به عبارت دیگر حضانت حق ابتدایی فرزندان است .کما اینکه هر پدر و مادری دوستدار و علاقند به نگهداری فرزند خود می باشد و حضانت و نگهداری از فرزند را حق خود میدانند.

حضانت فرزند ؛ حق و تکلیف والدین

 حضانت از یک دید و منظر تکلیفی بر والدین می باشد و سوی دیگر با توجه به علاقه و عشق والدین نسبت به فرزندان و نگهداری از آنها حضانت حق پدر و مادر نیز می باشد.در فقه اسلامی تمام این موارد مورد بررسی قرار گرفته و نظرات مختلفی راجع به حضانت داده اند. یکی ارین نظریه ها که موزد قبول قانونگذاران قانون مدنی قرار گرفته ماهیت دو گانه حضانت است یعنی حضانت هم حق است و هم تکلیف است.ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی مقرر داشته  است:حضانت و نگهداری از اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است. وقتی بپذیرم حضانت حق و تکلیف والدین است در این صورت هیچکدام از والدین نمیتوانند حضانت را ار خود ساقط کنند .

در دوران زندگی مشترک زوجین فرزندان در کنار پدر و مادر خویش زندگی میکنند . حضانت و نگهداری حق و تکلیف مشترک آنهاست و زوجین باید با تشریک مساعی و کمک یکدیگر در نگهداری و حضانت  فرزندان اقدام نمایند.قانون مدنی در ماده ۱۱۰۴ به موضوع  شرکت پدر و مادر در تربیت و نگهداری فرزندان چنین اشاره کرده است: زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند. اما همیشه این طور نیست که زن و شوهر درکنار یکدیگر باشند مواردی مانند جدایی زن و شوهر از یکدیگر یا فوت یکی از زوجین یا عدم شایستگی پدر یا مادر در حضانت فرزندان خود مسایلی هستند که باید جداگانه بررسی شوند.

• حضانت فرزندان در صورت جدایی پدر و مادر

اگر زوجین با وجود فرزند مشترک  به دلیل  درخواست طلاق و انحلال نکاح و یا هر دلیلی جدا از یکدیگر زنگدگی کنند در صورت عدم توافق زوجین در خصوص نگهداری و حضانت فرزندان ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی تعیین تکلیف کرده است در این صورت حضانت فرزندان تا هفت سالگی با مادر و بعد از آن با پدر خواهد بود.

البته قبل از اصلاح قانون در سال ۱۳۸۲ در حضانت  اطفال بین دختر و پسر فرق بود بدین صورت که حضانت پسر تا دو سالگی و دختر تا هفت سالگی با مادر بود ولی بعد از اصلاح ماده ۱۱۶۹ در سال ۱۳۸۲ این تفاوت بین فرزند ذکور و اناث حذف شده است و مادر برای حضانت نسبت به فرزندان صغیر خود چه دختر و چه پسر باشد تا سن هفت سالگی اولویت دارد. و بعد از هفت سالگی حضانت با پدر خواهد بود .

• حضانت فرزندان در صورت فوت پدر و یا مادر

در صورت فوت هر کدام از پدر و مادر حضانت با آنکه زنده است خواهد بود. ماده ۱۱۷۱ قانون در این مورد صراحت داشته و چنین بیان میکند:در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود هرچند متوفی پدر طفل و برای او قیم تعیین کرده باشد. بنابراین در صورت فوت پدر حضانت با مادر خواهد بود هر چند جد پدری (پدر بزرگ)در قید حیات باشد. ماده واحده مصوب سال۱۳۶۴ در خصوص حضانت حکم ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی را تایید نموده است.

در صورت فوت والدین طفل یعنی فوت پدر و مادر فرزند حضانت با جد پدری می باشد هرچند حکم حضانت پدر بزرگ در قانون نیامده است ولیکن با توجه به ماده ۳ قانون ایین دادرسی مدنی  که مقرر داشته است : محاکم و قضات در صورت سکوت قانون راجع به حکمی باید به منابع معتبر فقهی و اسلامی مراجعه کرد .

با توجه به اینکه در صورت فوت والدین طفل ، نفقه طفل با جد پدری است و بنابر قول مشهور در فقه امامیه در صورت فقدان پدر  و مادر ،جد پدری ( پدر بزرگ) حق حضانت و نگهداری طفل را دارد و در صورت نبود جد و وصی آنها، سایر بستگان به ترتیب طبقات ارث اولویت خواهند داشت .بنابراین نه تنها حضانت فرزند بر عهده جد پدری است ، بلکه وی می تواند نسبت به مطالبه نفقه خود نیز از جد پدری اقدام نماید.

شرایط حضانت فرزند توسط پدر و مادر

آنچه در موضوع حضانت فرزندان اهمیت دارد مصلحت طفل میباشد چه در قانون و چه در منابع فقهی در بحث نگهداری و سرپرستی کودک اولویت مصلحت کودک باشد. مصلحت فرزندان اقتضا میکند پدر یا مادری که حضانت کودک به او سپرده میشود شرایطی را داشته باشد.شرایط حضانت فرزند با توجه به مواد ۱۱۷۳ و ۱۱۷۰ و منابع فقهی عبارت است از:

• عقل: کسی که حضانت طفل به او سپره می شود باید سلامت عقلی و فکری داشته باشد .
• شرایط اخلاقی : از مهمترین شرایط حضانت این است که پدر یا مادر و یا شخصی حضانت به او سپرده میشود انحطاط اخلاقی نداشته باشد .

موارد سلب حضانت فرزند از والدین

پدر و مادر و یا هر که به حکم قانون حضانت طفل با اوست در صورت وجود یکی از موارد ذیل در او حضانت به حکم دادگاه خانواده و به درخواست سایر اقربا  از او سلب میشود.

1. اعتیاد زیان آور
2. اشتهار به فساد اخلاقی
3. ابتلا به بیماریهای روانی 
4. سو استفاده از طفل مانند اجبار او به تکدی گری  و قاچاق
5. ضرب و جرح خارج از حد متعارف کودک
6. ازدواج مادر : حضانت مادر مطلقه تا زمانی است که ازدواج مجدد نکند در غیر این صورت حضانت به پدر سپرده خواهد شد.

نمونه دادخواست حضانت فرزند از طرف مادر ( زن)

خواهان :…………………….

خوانده : ……………………

وکیل : …………………..

تعیین خواسته و بهای آن: تقاضای صدور حکم حضانت و تحویل فرزند مشترک به دلیل اعتیاد زیان آور خوانده و به انضمام کلیه خسارات دادرسی

دلایل و منضمات : طلاق نامه . استشهادیه . شناسنامه 

ریاست محترم دادگاه خانواده

با سلام 

احتراما اینجانب ……….. معرروض میدارد به موجب مدارک ارایه شده در مدت …… زندگی مشترک با خوانده دارای ….. فرزند مشترک …… می باشم. حال که به موجب سند طلاق  شماره ….. مورخ ……جدا از هم زندگی میکنیم فرندانم به دلیل اینکه بیشتر از هفت سال سن دارند نزد پدر خود هستند. متاسفانه خواده ( پدر فرزندانم) اعتیاد شدید داشته و در مراقبت و تربیت فرزندان به وظایف خود عمل نمی نماید .بیم انحطاط اخلاقی فرزندان وجود دارد .حالیه با عنایت به مدارک پیوست مستندا به ماده ۱۱۷۳ از قانون مدنی و ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی تقاضای صدور حضانت و تحویل فرزند را خواستارم.