انواع قرارداد پیمانکاری 

قرارداد پیمانکاری به قراردادی گفته می شود که در آن انجام کاری از سوی کارفرما به اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر مستخدم او واگذار شود و شخص ، متعهد به انجام کار در قبال دریافت مبلغ معینی در زمان مشخصی شود .قراردادهای پیمانکاری به عنوان قراردادهای نوین شناخته می‌شوند هرچند در زمره عقود معین در قانون مدنی نیستند ولیکن با توجه به ماده ۲۳ قانون برنامه بودجه و به دنبال آن تهیه و تنظیم تیپ‌های قراردادی از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بعضی از حقوقدانان قرارداد پیمانکاری را جز عقود معین نوین می ‌شناسند .  

انواع قراردادهای پیمانکاری بر اساس دولتی یا خصوصی بودن کارفرما

• قرارداد پیمانکاری خصوصی 

 در صورتی که طرفین قرارداد پیمانکاری از بخش خصوصی باشند در این صورت طرفین قرارداد در نحوه تنظیم قرارداد آزادی عمل داشته و قرارداد آنها طبق قواعد عمومی قرارداها تنظیم و اجرا خواهد شد . قراردادهای پیمانکاری خصوصی هر چند با سایر قراردادها تفاوتهای در محتوا و متن دارند ولیکن مشمول قوانین و مقررات عمومی قراردادها می‌شود .

• قرارداد پیمانکاری دولتی

در صورتی که یکی از طرفین قرارداد پیمانکاری از اشخاص بخش دولتی و عمومی باشد به عبارتی صحیح تر اگر کارفرما از بخش دولتی به معنای اعم خود باشد در این صورت قرارداد پیمانکاری دولتی محسوب می‌شود ، به موجب ماده ۲۳ قانون برنامه و بودجه دستگاه‌های دولتی در قراردادهای که مربوط به طرح‌های عمرانی هستند موظف و مکلف به تبعیت از شرایط عمومی و خصوصی پیمان هستند و نمی‌توانند در قراردادهای منعقده دخل و تصرفی در شرایط عمومی پیمان داشته باشند .

شرایط عمومی پیمان 

شرایط عمومی پیمان عبارت است از تعهدات تبعی غیرقابل تغییر و عام حاکم بر پیمان بر این اساس تعهدات و التزامات مندرج در شرایط عمومی پیمان جنبه عام دارد و می‌بایست در تمام قراردادهای پیمانکاری رعایت شود و اساساً هیچگونه تغییری نباید در آن ایجاد شود به عبارت دیگر شرایط عمومی شرایطی است که اصول کلی حاکم بر پیمان را تعیین می‌کند و یک چهارچوب کلی است که بسیاری از تکالیف حقوق و مسئولیت‌های کارفرما و پیمانکار در آن قید شده است و از آنجایی که مفاد آن جنبه عام و کلی دارد فرض بر این است که پیمانکار نظیر قانون حاکم بر پیمان از آن مطلع است شرایط عمومی پیمان در واقع قسمتی از قرارداد پیمانکاری است که بین کارفرمایان دولتی و پیمانکاران طرح‌های عمرانی منعقد می‌شود.

شرایط خصوصی پیمان 

شرایط خصوصی شروط خاصی هستند که به منظور تکمیل شرایط عمومی و با توجه به وضعیت و ماهیت پیمان تنظیم شده است به عبارت دیگر مجموعه ضوابط و مشخصات فنی و مالی است که مکمل شرایط عمومی پیمان بوده و هرگونه تفسیر مواد مختلف شرایط خصوصی  بدون توجه به مفاد ماده مربوط به آن در شرایط عمومی پیمان بی اعتبار است . بنابراین موارد مندرج در شرایط خصوصی هیچگاه نمی‌تواند مواد شرایط عمومی را نقض کند .

موضوع قراردادهای پیمانکاری 

موضوع قراردادهای پیمانکاری می تواتد در زمینه های مختلف از قبیل : ساخت و ساز ، ارائه خدمات ، تهیه و تولید و توزیع کالا و اقلام باشد بنابراین موضوع قراردادهای پیمانکاری را می‌توان در سه بخش کلی دسته‌بندی کرد :

1. پیمانکاری  احداث ، ساختمان و راهسازی

 ۲ . پیمانکاری حمل و نقل

 ۳ . پیمانکاری تهیه و تدارک و تامین کالا

 انواع قراردادهای پیمانکاری بر مبنای شیوه اجرای پیمان

• قرارداد کلید در دست 

پروژه کلید در دست مسئولیت طراحی اجرا را به طور کامل بر عهده پیمان کار می‌گذارد به گونه‌ای که بعد از تکمیل پروژه کارفرما فقط با چرخاندن کلید می‌تواند بهره‌برداری از تاسیسات اجرا شده را آغاز نماید در این روش کارفرما یا مشاورین او فقط در فرایند مناقصه و نظارت عالیه بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت کلید در دست حد اعلای سپردن مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار است پیمانکاری به روش کلید در دست که به آن طراحی و ساخت نیز گفته می‌شود مسئولیت طراحی و اجرای پروژه را به طور کامل بر عهده پیمانکار می‌گذرد

• قرارداد احداث ، بهره‌برداری و انتقال BOT

قراردادهایBOT  در واقع دربردارنده  3بخش ساختن ، اجرا و بهره‌برداری کردن و نهایتاً انتقال دادن است . در یک قرارداد    BOT  پروژه با مجوز دولت توسط شرکت خصوصی ساخته می‌شود و پس از ساخت برای مدتی مورد بهره‌برداری آن شرکت قرار می‌گیرد و پس از انقضای مدت قرارداد و مدت تعیین شده در جهت بهره‌برداری ، پروژه به دولت طرف قرارداد منتقل می‌شود به بیان دیگر دولت به کنسرسیوم خصوصی متشکل از شرکت‌های خصوصی امتیاز می‌دهد تا کنسرسیوم مطابق قرارداد تامین مالی یک طرح زیربنایی را عهده‌دار شده آن را بسازد و در ازای مخارجی که تقبل کرده برای مدتی از پروژه ساخته شده بهره‌برداری کند و پس از سپری شدن و انقضاء مدت قرارداد پروژه و حق استفاده از تجهیزات و آن را به صورت رایگان به دولت امتیاز دهنده واگذار نماید . اخیرا استفاده از قراردادهای پیمانکاری ساخت ، بهره برداری و انتقال جهت خصوصی‌سازی و جذب سرمایه‌های خارجی و دسترسی به تکنولوژی پیشرفته و مهارت‌های فنی و بهره‌مندی از مدیریت کارآمد مورد توجه کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است .

• قراردادهای احداث ،تملک ،بهره برداری BOO

در قراردادهای پیمانکاری مدل BOO  پیمانکار مسئول ساخت و بهره برداری از پروژه است بدون اینکه ملزم باشد پروژه ساخته شده را به کارفرما تحویل دهد و مالکیت پروژه تا پایان عمر مفید پروژه در اختیار پیمانکار خواهد بود .کارفرما در این گونه پروژه ها که معمولا دولت می باشد صرفا خریدار محصولات یا خدمات حاصل از پروژه خواهد بود .

• قراردادهای ساخت ،تملک ، بهره برداری و انتقال BOOT

 در این مدل از قراردادهای پیمانکاری  BOOT پیمانکار بعد از ساخت پروژه برای مدت معینی مالکیت پروژه را در اختیار خواهد داشت و بعد از گذشت مدت مشخص که همواره مطابق با دوره بهره برداری می باشد مالکیت پروژه را به پیمانکار تحویل خواهد داد.

• قراردادهای مهندسی ،تامین کالا ، ساخت و اجرا EPC

قراردادهای EPC شامل سه بخش عمده طراحی و مهندسی ، تامین کالا و اجرا می‌باشد . در روش قرارداد های طراحی ،تامین کالا و ساخت ، کارفرما از طریق یک قرارداد واحد با طراح _سازنده ، خدمات طراحی و ساخت پروژه تامین می‌نماید . 

در کل می‌توان اینگونه بیان داشت که در قراردادهای EPC سه مرحله مهندسی ، تهیه کالا و تجهیزات و در نهایت ساخت پروژه در یک قرارداد و به صورت یکجا مطرح و منعقد شده است .

علت تمایل به قراردادهای EPC در سالیان اخیر را می‌توان در اطمینان کارفرما از مبلغ نهایی و زمان قطعی پایان کار دانست . قرارداد ای‌پی‌سی با حذف نقش مهندس مشاور و  انتقال ریسک بیشتر و وسیع‌تر به پیمانکار برای بهره‌گیری از تامین مالی بخش خصوصی در پروژه‌های زیربنایی با ترکیب سه مرحله طراحی ، تامین تجهیزات و ساخت بسیار مورد توجه مدیران دولتی قرار گرفته است .

 در قراردادهای EPC پیمانکار دارای مسئولیت کامل در قبال طراحی و متناسب بودن کارها با اهداف مورد نظر پروژه است و ریسک هرگونه اشتباه عدم دقت و صحت یا فقدان هرگونه  اطلاعات ، مدارک و داده‌ها الزامات کارفرما و پیمانکار به عهده پیمانکار می‌باشد بنابراین قطعیت در زمان و هزینه‌های نهایی پروژه دو ویژگی بارز قرارداد های ای .پی .سی می باشد به نحوی که هر امر متعارض با این دو رکن مانع بهره‌بندی از فواید استفاده از این مدل قراردادی می‌باشد. 

• قراردادهای تامین تجهیزات ، ساخت و اجرا PC

قرارداهای PC  بیشتر در پروژه های صنعتی به منظور تامین تجهیزات و کالا های مورد نیاز پروژه و نصب و راه اندازی مورد استفاده قرار می گیرد . در قراردادهای PC طراحی و مهندسی به عهده کارفرما می باشد که معولا توسط مشاور انجام میشود در واقع تفاوت قراردادهای PC  با EPC  در وجود بخش طراحی و مهندسی در قراردادهای EPC  میباشد . 

• قراردادهای سه عاملی   DBB

در این روش کارفرما با قراردادهای جداگانه مشاور ( طراح )و پیمانکار سازنده پروژه را به خدمت می‌گیرد بسیاری از کارفرمایان از این روش در پروژه‌هایی که شروع ساخت آنها مستلزم پایان کار طراحی است استفاده می‌نمایند .                                       

در این روش کارفرما در راس مثلث و مشاور به عنوان بازوی طراحی پروژه و پیمانکار به عنوان بازوی اجرای پروژه و قاعده مثلث عمل می‌کنند . این مدل از قرارداد بیشتر در پروژه‌های ساختمانی استفاده می‌شود و کمتر به عنوان قرارداد اصلی در پروژه‌های زیربنایی و تاسیساتی و بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد هرچند استفاده از این روش بین پیمانکاران اصلی پروژه‌های بزرگ و در ارتباط با پیمانکاران خرد جهت اجرای بخشی از کارها بسیار متداول است .

 ویژگی‌های بارز این روش عبارت است از : 

1. مسئولیت طراحی با کارفرما است .
2. کارفرما با استفاده از خدمات یک مشاور طراحی پروژه را تکمیل کرده سپس با برگزاری مناقصه پیمانکار را انتخاب می‌کند .
3. در دوره ساخت مشاور از جانب کارفرما وظیفه نظارت بر ساخت و هدایت کارفرما را بر عهده دارد .
4. مسولیت هماهنگی و ریسک عدم هماهنگی بین طراح و پیمانکار به عهده کارفرما خواهد بود .

• قراردادهای دو عاملی DB

قرارداد طرح و ساخت DB از جمله قراردادهای پیمانکاری دو عاملی هستند که کارفرما با انعقاد قرارداد تمامی مسولیت طراحی و تامین تجهیزات و ساخت پروژه را به پیمانکار میدهد و خود نقش ناظر پروژه را خواهد داشت . قراردادهای DB  بسیار شبیه قراردادهای EPC  میباشند. تنها تفاوت بارز آنها در انتقال ریسک پروژه میباشد.