اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری 

اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری، در فرضی متصور است که حکم یا قرار صادر شده موجب تضییع حقوق شخص ثالثی شود که جز اصحاب دعوا ( خواهان و خوانده پرونده ) نبوده و خود یا نماینده او نیز در دادرسی که منتهی به صدور رای قطعی شده دخالتی نداشته باشد. این اعتراض به موجب مواد 57 و 116 قانون دیوان عدالت اداری و با ارائه دادخواست صورت می‌ گیرد. و پرونده به شعبه صادرکننده رای قطعی ارجاع می شود.

انواع اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری

در مواد 57 و 116 قانون دیوان عدالت اداری، اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری به دو صورت زیر پیش بینی شده است:

1. اعتراض ثالث موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری، که به امکان اعتراض شخص ثالث به رای صادره از دیوان عدالت اداری اشاره نموده است.
2. اعتراض ثالث اجرایی موضوع ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری، که مقرر می دارد، در مواردی که اجرای حکم قطعی از اختیار محکوم علیه خارج و یا موکول به تمهید مقدماتی از سوی مرجع دیگری غیر از محکوم علیه باشد و مرجع اخیر در جریان دادرسی وارد نشده باشد، مرجع یاد شده ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ واحد اجرای احکام، می تواند به رای صادره اعتراض نماید.

شرایط اعتراض شخص ثالث در دیوان عدالت اداری

شرایط اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری تابع شرایط مقرر در مواد 57 و 116 قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1392 اصلاحی 1402/02/10 است و بموجب ماده 122 قانون مورد اشاره، در موارد سکوت این قانون، موضوع تابع مقررات عام مقرر در قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی خواهد بود. و در موارد سکوت به مقررات این قانون رجوع نمود.

علی ایحال بموجب ماده مواد 57 و 116 قانون دیوان عدالت اداری امکان طرح دعوی اعتراض شخص ثالث در دیوان عدالت اداری بشرح زیر پیش بینی شده است.

1. شخص ثالث جز اصحاب دعوا (خواهان و خوانده) نباشد و خود یا نماینده او نیز در دادرسی که منتهی به صدور رای قطعی شده است، دخالتی نداشته باشند.
2. شخص ثالث می بایست ذی نفع باشد و رای قطعی صادره موجب تضییع حقوق وی شده باشد.
3. با عنایت به اطلاق عبارت رای نسبت به حکم و قرار، امکان طرح دعوای اعتراض ثالث نسبت به هر دو تصمیم قضایی  میسر است.
4. اعتراض ثالث صرفا نسبت به آرای قطعی صادره امکان پذیر است و در فرض عدم قطعیت رای، شخص ثالث می بایست براساس سایر راهکارها و طرق اعتراضی امکان پذیر از قبیل ورود ثالث و جلب ثالث به پرونده ورود نماید.
5. با عنایت به اطلاق عبارت شعب که به شعب بدوی و تجدیدنظر اطلاق می گردد، اعتراض ثالث نسبت به آرای قطعی صادره از شعب تجدیدنظر نیز امکانپذیر است.
6.  اعتراض شخص ثالث موضوع ماده 57 قانون دیوان عدالت اداری نسبت به رای می بایست ظرف دو ماه از تاریخ اطلاع از حکم مطرح شود. و نسبت به اعتراض ثالث اجرایی موضوع ماده 116 همین قانون ظرف مدت 1 ماه از تاریخ ابلاغ واحد اجرای احکام دیوان به دستگاه اجرایی است.
7. اعتراض شخص ثالث با تقدیم دادخواست در شعبه صادرکننده رای قطعی رسیدگی می گردد.
8. وجود وحدت منشا یا ارتباط کامل میان دعوای اعتراض شخص ثالث با دعوای اصلی شرط لازم دیگر جهت ورود شعبه به رسیدگی است.

مهلت طرح دعوای اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری

1. مهلت اعتراض ثالث نسبت به رای صادره در دیوان عدالت اداری

به موجب ماده 57 قانون دیوان عدالت اداری مهلت طرح دادخواست اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری 2 ماه از تاریخ اطلاع از حکم می باشد. لکن به موجب تبصره 1 الحاقی 1401/02/10 به ماده 57 اعلامی، در صورتی که احراز شود شخص ثالث،معاذیر قانونی یا شرعی داشته است، مدت زمان معذوریت به مهلت دو ماه مذکور در این ماده، اضافه می شود.

2. مهلت اعتراض ثالث اجرایی توسط دستگاه متولی اجرا در دیوان عدالت اداری

مهلت اعتراض ثالث اجرایی در دیوان عدالت اداری ظرف یک ماه از تاریخ اعلام رای جهت اجرا به دستگاه اجرایی یا سازمانی که طرف شکایت نبوده ولی اجرای رای موکول به تمهید مقدماتی از سوی اداره مذکور می باشد.

چه اشخاصی می توانند اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری را ثبت کنند؟

1. اولین شرط، برای استحقاق حق اعتراض، عدم حضور شخص معترض در روند رسیدگی است. شخصی که خود یا نماینده اش در رسیدگی حضور داشته است، در صورتی که رأی صادره را مخل حق خود بداند، می تواند از سایر امکانات دفاعی نظیر تجدیدنظر خواهی یا اعاده دادرسی استفاده نماید.
2. دومین شرط، احتمال تضییع حق از شخص معترض است. اگر مفاد رأی و یا نحوه اجرا اخلالی در حقوق شخص ثالث ایجاد نکرده باشد، نمی تواند اعتراض خود را پیگیری نماید. در همین راستا شعبه ۲۹ دیوان عدالت اداری در مورد اعتراضی که نسبت به حکم رد شکایت از جانب ثالث به عمل آمده بود، قرار رد صادر نموده است.
3. دستگاههای دولتی هم می توانند به عنوان معترض ثالث اقامه دعوا نمایند. این موضوع از اطلاق ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری قابل استنباط است.

نحوه ثبت اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری

اعتراض ثالث باید به موجب دادخواست و رعایت تمامی قواعد حاکم بر ثبت شکایت در دیوان عدالت اداری به عمل آید. برای ثبت اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمائید. شخص ثالث مکلف است، هر دو طرف دعوای اصلی را مخاطب اعتراض خود قرار دهد. در غیر اینصورت براساس رویه شعب دیوان، قرار رد شکایت صادر می شود. همچنین برای اعتراض به دادنامه های مختلف نیاز به تنظیم دادخواست های جداگانه است و نمی توان ضمن یک دادخواست نسبت به دادنامه های متنازع فیه اعتراض نمود.

اعتراض ثالث به دستور موقت در دیوان عدالت اداری

با وجود اینکه دستور موقت در دیوان عدالت اداری ممکن است، باعث نقض حقی از ثالث شود، با عنایت به استثنایی بودن حق اعتراض ثالث و عدم پیش بینی در قانون، این امر امکان پذیر نمی باشد. باتوجه به ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری و تبصره ۲ همان ماده صرفا آرای صادر شده از شعب دیوان و اجرای رأی می تواند مورد اعتراض قرارگیرد.

ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری – ماده قانونی اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری

اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری، در ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری پیش بینی شده است. طبق این ماده آرایی که از شعب دیوان بدون دخالت شخص ثالث صادر شده و در ضمن رای صادره به حقوق شخص ثالث خلل وارد گردیده باشد، قابل اعتراض در شعبه رسیدگی کننده به پرونده می باشد.

مرجع رسیدگی به اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری 

دادخواست اعتراض ثالث به شعبه صادرکننده رای قطعی ارجاع شده و در همان شعبه مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت. در صورتی رای قطعی در شعب بدوی دیوان قطعی شده باشد و اعتراض ثالث رد شود،شخص ثالث امکان تجدیدنظرخواهی نسبت به رای صادره را در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری خواهد داشت؛ ولی در فرضی که رای معترض عنه در شعب تجدیدنظر قطعی شده باشد و اعتراض ثالث در این شعبه رسیدگی شود با فرض رد شدن شکایت شخص ثالث ،عملا فرصت قانونی تجدیدنظرخواهی مجدد نسبت به رای شعبه تجدیدنظر از سوی شخص ثالث سلب می شود و چاره ای جز طرح دعاوی مقتضی از قبیل اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری وجود نخواهد داشت.

نحوی توقف اجرای حکم در اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری – آیا با ثبت دادخواست اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری اجرای حکم متوقف می شود یا خیر؟

اعتراض ثالث از طرق فوق العاده اعتراض است و نتیجتا به مانند واخوهی و تجدیدنظرخواهی مانع اجرای حکم نمی شود. لکن به موجب تبصره 2 الحاقی به ماده 57 قانون دیوان عدالت اداری، در مواردی که اجرای رای مورد اعتراض ثالث، موجب ورود خسارت غیرقابل جبران شود، شعبه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث می تواند با تقاضای معترض و با موافقت رئیس دیوان، دستور توقف اجرای حکم مورد اعتراض را تا رسیدگی و صدور حکم قطعی صادر کند. نتیجتا برخلاف قانون سابق ضرورتی جهت پرداخت خسارت احتمالی توسط شخص ثالث نمی باشد.

 آیا امکان طرح دعوای اعتراض ثالث بعد از اجرای حکم در دیوان عدالت اداری وجود دارد؟

به موجب ماده 122 قانون دیوان عدالت اداری در موارد سکوت در این قانون می بایست به مقررات قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی رجوع نمود، که به موجب 411 قانون اعلامی، اعتراض ثالث صرفا قبل از اجرای حکم در دیوان عدالت اداری قابل طرح است و بعد از اجرای حکم در صورتی می توان اعتراض نمود، که ثابت شود حقوقی که اساس و ماخذ اعتراض است، به جهتی از جهات قانونی ساقط نشده است.

آیا امکان اعتراض ثالث نسبت به آرای مراجع شبه قضایی از جمله کمیسیون های اداری از جمله کمیسیون های ماده 100 و تبصره 2 ماده 99 قانون شهرداری ها و … در دیوان عدالت اداری وجود دارد؟ 

با توجه به اطلاق ماده 57 قانون دیوان عدالت اداری، چنانچه نسبت به رای صادره از کمیسیون های اداری از جمله، کمیسیون ماده 100، کمیسیون تبصره 2 ماده 99 قانون شهرداری ها و … اعتراضی در دیوان عدالت اداری ثبت و منتج به صدور رایی شود که مغایر با حقوق شخص ثالث باشد، شخص ثالث امکان طرح دادخواست اعتراض ثالث نسبت به دادنامه صادره را در شعبه صادرکننده رای قطعی خواهد داشت.

 آیا دولت و دستگاه های اجرایی هم می توانند نسبت به ثبت دادخواست اعتراض شخص ثالث در دیوان عدالت اداری اقدام نمایند؟

بله، با توجه به مواد 57 و 116 قانون دیوان عدالت اداری، دولت و دستگاه های اجرایی نیز با دارا بودن شرایط اعتراض ثالث می توانند نسبت به ثبت دادخواست اقدام نمایند.

تفاوت اعتراض ثالث موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری با اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ آن چیست؟

1. اعتراض ثالث موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری نسبت به رای قطعی صادره بوده و هر شخص حقیقی یا حقوقی ذینفع می تواند به عنوان ثالث اعتراض نماید. در حالی که در ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری صرفا این اختیار به دستگاه اجرایی یا سازمان هایی داده شده است، که طرف شکایت نبوده اند.
2. مهلت اعتراض ثالث در ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری، دو ماه از تاریخ اطلاع ثالث می باشد، اما مهلت اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ یک ماه از تاریخ اعلام رای جهت اجرا می باشد.
3. در اعتراض ثالث موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری، اگر رای در شعب بدوی قطعی شده باشد، مرجع رسیدگی به اعتراض همان شعبه بدوی است که پس از رسیدگی و صدور حکم می توان از آن تجدیدنظرخواهی نمود. اما رای صادره در خصوص اعتراض موضوع ماده ۱۱۶، قطعی می باشد.
4. اعتراض ثالث موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری موجب توقف اجرای حکم نمی شود، اما اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری موجب توقف اجرای رای می گردد.

آیا امکان اعتراض ثالث نسبت به رد یا قبول شدن اعتراض نسبت به رای کمیسیون ماده 100 یا کمیسیون تبصره 2 ماده 99 قانون شهرداری ها در دیوان عدالت اداری توسط خریدار دارای سند عادی هم قابل انجام است؟

خیر، اساسا با عنایت به مواد 22 و 47 و 48 قانون ثبت اسناد و املاک کشور، اثبات مالکیت در عین یا منافع اموال غیرمنقول منوط به ارائه سند مالکیت و یا سند انتقال رسمی است و الا اسناد عادی در هیچ یک از ادارات و محاکم جز در موارد مصرح در قانون قابل ترتیب اثر نمی باشد. بر همین اساس شعب دیوان عدالت اداری به دلیل عدم ارائه اسناد مالکیت رسمی قائل به فقدان سمت معترض بوده و نسبت به صدور قرار رد شکایت اقدام می نمایند.