اعطای تسهیلات ارزی توسط بانک ها و صندوق توسعه ملی یکی از روش های تامین مالی برای فعالان اقتصادی می باشد. مقررات و شرایط تسهیلات ارزی با قراردادهای بانکی متفاوت می باشد. لذا در بررسی تسهیلات بانکی ارزی می بایست قوانین و مقررات ارزی را لحاظ نمود. تسهیلات ارزی ممکن است از محل منابع داخلی بانک ها ، حساب صندوق توسعه ملی ، تسهیلات ارزی اعتباری خارجی (فاینانس) و تسهیلات ارزی خارجی کوتاه مدت (ریفاینانس) اعطاء گردد که هریک شرایط و مقررات خاص خود را دارد.
تسهیلات ارزی واردات کالا از محل منایع داخلی بانک ها
طبق مقررات ارزی بانک مرکزی ، بانک ها می توانند حسب دستورالعمل های صادره اقدام به انعقاد قرارداد ارزی نموده و به واحد های تولیدی بابت خرید مواد اولیه مصرفی ، قطعات یدکی و ماشین آلات و مشارکت در تسهیلات سندیکایی برای اجرای طرح های زیر ساختی ، تسهیلات کوتاه مدت و میان مدت اعطاء نمایند.
تسهیلات ارزی در قالب اعتبار اسنادی یا حواله ارزی در وجه ذینفع در قالب یکی از عقود قانون عملیات بانکی بدون ربا منعقد می گردد.
-دوره تامین مالی و موارد استفاده تسهیلات
1-دوره تامین مالی برای واردات مواد اولیه و مصرفی مرتبط با تولید با اخذ تائیدیه از وزارتخانه ذیربط دوساله است که حداکثر 6 ماه برای دوره استفاده و زمان باقیمانده تا پایان دوره تامین مالی برای دوره های تنفس و یا بازپرداخت می باشد.
2-برای واردات ماشین آلات تولیدی و خدمات مربوطه با تکمیل طرح های نیمه تمام تولیدی و اخذ تائیدیه از وزارتخانه مربوطه هشت ساله است که حداکثر دو سال آن برای دوره استفاده و زمان باقی مانده تا پایان تامین مالی برای دوره های تنفس و بازپرداخت می باشد.
شروع دوره استفاده از تسهیلات ، تاریخ اولین گشایش اعتبار و یا ثبت برات اسنادی و یا انجام حواله ارزی می باشد.
تمدید دوره استفاده پیش از استفاده کامل از تسهیلات مشروط به عدم تطویل دوره استفاده از تسهیلات با تشخیص موسسه اعتباری مجاز است.
-سقف تسهیلات ارزی
سقف تسهیلات ارزی واردات کالا از محل منایع داخلی بانک ها پنج میلیون یورو برای اشخاص حقیقی و بیست میلیون یورو برای اشخاص حقوقی اعم از خصوصی یا دولتی می باشد.
-محل تامین و اعطاء تسهیلات
تسهیلات ارزی واردات کالا از محل سپرده های ارزی نزد موسسات اعتباری ، ذخایر ارزی موسسات اعتباری یا منابع ارزی موسسات اعتباری نزد بانک های خارجی ، شعب خارج از کشور و کارگزاران موسسات اعتباری تامین می گردد.
-نرخ سود و وجه التزام در تسهیلات ارزی واردات کالا
نرخ سود مورد انتظار در تسهیلات ارزی به تشخیص موسسات اعتباری ذیربط با توجه به نوع ارز، وضعیت مالی و اعتباری متقاضی و ملحوظ نمودن سایر ضوابط تعیین می گردد.
نرخ وجه التزام تاخیر در تادیه دین نیز در چارچوب دستورالعمل های صادره توسط ادارات ذیربط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین و به صورت شرط ضمن عقد در قرارداد ، درج و به تائید و امضای متقاضی می رسد.
هزینه تعهد نیز تا دو درصد در سال بر اساس مانده استفاده نشده تسهیلات از روز تصویب تسهیلات تا روز استفاده کامل از تسهیلات محاسبه می گردد .
اعطای تسهیلات در قالب قرارداد ارزی صورت می گیرد و دریافت کننده متعهد به بازپرداخت تسهیلات در قالب هم ارز دریافتی می باشد و به هیچ وجه قابل تبدیل به ریال نیست.
تسهیلات ارزی واردات کالا از محل حساب ذخیره ارزی
طبق بند (د) ماده 85 قانون برنامه پنج ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران ایفاء باقیمانده تعهدات حساب ذخیره ارزی به بخشهای دولتی ، خصوصی و تعاونی برعهده همین حساب است و ایجاد هرگونه تعهد جدید ممنوع است.
منابع صندوق توسعه ملی (حساب ذخیره ارزی) در قالب قرارداد عاملیت با رعایت مفاد نظامنامه مربوطه ، توسط بانک های عامل به متقاضیان سرمایه گذاری در بخش های خصوصی ، تعاونی و بنگاه های اقتصادی متعلق به موسسات عمومی غیر دولتی اختصاص می یابد.
دوره استفاده از تسهیلات از تاریخ اولین اعتبار اسنادی گشایش یافته آغاز می گردد و می بایست تاریخ دقیقی به عنوان آخرین فرجه برداشت از محل تسهیلات که حداکثر 3 سال می باشد تعیین شود.
دوره تنفس در این تسهیلات پس از استفاده کامل از تسهیلات تا پایان دوره استفاده از تسهیلات هر کدام که زودتر باشد ، خواهد بود و مدت آن طبق تشخیص و نظر بانک عامل و بر اساس مصوبات هیئت امناء حساب ذخیره ارزی می باشد.
دوره بازپرداخت تسهیلاتی که از محل حساب ذخیره ارزی اعطاء می شود حداکثر 5 سال می باشد.
حداکثر مدت زمان تامین مالی از محل حساب ذخیره ارزی با توجه به شرایط خاص طرح مربوطه هشت سال است مگر آنکه بر اساس مصوبات هیئت امناء حساب ذخیره ارزی ، مدت تسهیلات دوره های فوق الذکر تغییر یافته باشد.
-نرخ سود تسهیلات پرداختی از حساب ذخیره ارزی
نرخ لایبور 6 ماهه ارز موضوع قرارداد به علاوه 2 درصد (در خصوص ارز کرون سوئد نرخ SIOR جایگزین لایبور می شود.) نرخ مذکور در پایان هر 6 ماه بر اساس نرخ های لایبور / SIOR جدید بروز رسانی می شود.
در دوره بازپرداخت اقساط ، نرخ SIOR/ LIBOR ششماهه 2 روز کاری پیش از شروع هر دوره بازپرداخت اقساط اعمال و محاسبه می گردد.
در تسهیلات ارزی که حساب ذخیره ارزی اعطاء می گردد ، 60 درصد سود تسهیلات اعطایی به بانک عامل و چهل درصد بقیه به حساب ذخیره ارزی تعلق دارد.
(نرخ سهم سود بانک حداقل 2 درصد یا 60 درصد سود تسهیلات اعطایی هر کدام که بیشتر باشد خواهد بود.)
برای اینکه بتوان از این تسهیلات استفاده نمود می بایست افتتاح اعتبار اسنادی دیداری انجام شود.
تمدید سر رسید اعتبار اسنادی گشایش یافته ، با در نظر گرفتن محدود مجاز دوره های استفاده و بازپرداخت تسهیلات امکان پذیر است.
مهلت گشایش اعتبار اسنادی حداکثر یک سال از تاریخ انعقاد قرارداد با مشتری می باشد.
آورده نقدی متقاضی تسهیلات ، در صورت نیاز از محل خرید ارز از بانک عامل و یا ارائه ارز توسط متقاضی قابل تامین است .
بانک عامل متعهد می شود اقساط سررسید شده در هر ماه اعم از اصل و سهم سود صندوق را طی هر ماه حداکثر تا پنجم ماه به همان ارز تسهیلات پرداختی ، به حساب صندوق واریز و اعلامیه ارزی را به صندوق ارسال نماید در صورت عدم واریز اقساط سر رسید شده هرماه تا زمان مذکور ، بانک عامل متعهد می شود علاوه بر پرداخت اصل و سود تسهیلات ، وجه التزام را بر اساس نرخی که مقررات و آئین نامه های ابلاغی از سوی بانک مرکزی مقرر می دارد به صندوق پرداخت نماید.
تسهیلات ارزی میان مدت یا بلند مدت خارجی (فاینانس)
فاینانس به معنای تامین مالی در حوزه سرمایه گذاری می باشد که از طریق استفاده از منابع داخلی و یا دریافت و استفاده وام ارزی به صورت اعتبار اسنادی بلند مدت ارائه می شود.
قرارداد فاینانس اعتباری است که توسط بانک ها و یا موسسات مالی خارجی مورد تائید بانک مرکزی در اختیار بانک های ایرانی و به منظور اجرای پروژه های جدید زیربنایی ، طرح های توسعه ایی و همچنین خرید فن آوری ، ماشین آلات ، تجهیزات سرمایه و خدمات فنی و مهندسی قرار می گیرد.
مدت استفاده از تسهیلات فاینانس معمولا بین 1 تا 3 سال و بازپرداخت آن از 5 تا 15 سال با توجه نوع طرح ، متغییر می باشد. استفاده کننده فاینانس باید در مقاطع معین (معمولا شش ماهه )نسبت به پرداخت اصل و سود تسهیلات اقدام نماید.
طبق مقررات ارزی ایران ، صد در صد معادل ریالی برای بخش نقدی ، به عنوان پیش پرداخت حداقل 5 درصد است که از محل سهمیه ارزی وزارتخانه مربوطه تخصیص می گردد و به هنگام گشایش اعتبار اسنادی دریافت می شود. دریافت معادل ریالی 95 درصد دیگر که حداکثر شامل 10 درصد میان پرداخت و 85 درصد فاینانس می شود و از محل منابع تسهیلات خارجی استفاده می شود در زمان گشایش اعتبار اسنادی ضرورت ندارد ولی دریافت وثایق و تضمین های معتبر و کافی با توجه به اعتبار متقاضی و بنا به تشخیص بانک اعتبار دهنده ضروری است.
کلیه موسسات ، شرکت ها و اشخاص حقوقی دولتی ، عمومی و غیر دولتی که نیاز به خرید از خارج از کشور دارند می توانند از این تسهیلات استفاده نمایند .
سود تسهیلات بر اساس نوع قرارداد با بانک خارجی و شرایط دوره انعقاد خط اعتباری تعیین می شود .علاوه بر نرخ سود ، هزینه مدیریت ، هزینه تعهد و حق بیمه نیز به تسهیلات تعلق می گیرد.
هزینه مدیریت به صورت درصدی از مبلغ تسهیلات در هنگام شروع استفاده از تسهیلات اخذ می شود . هزینه تعهد به صورت درصدی از مبلغ اعتبار استفاده نشده به صورت سالیانه اخذ می گردد و حق بیمه صادراتی کشور فروشنده ماشین آلات نیز بر اساس ریسک هر کشور محاسبه و اخذ می گردد.
تسهیلات مالی فاینانس حداکثر 85 درصد از مبلغ قرارداد تجارتی را شامل می شود و 15 درصد دیگر توسط مجری طرح ، تامین و به بانک عامل پرداخت می شود.
دوره استفاده از قرارداد فاینانس معمولا یک دوره 5 الی 8 ساله است که پس از پایان دوره تنفس آغاز می گردد.
تمدید سررسید اعتبارات اسناد فاینانس به نحویکه منجر به تمدید دوره استفاده از تسهیلات ، تغییر دوره بازپرداخت و یا تعویق شروع دوره بازپرداخت شود با توجه به ضرورت هماهنگی با اعتبار دهنده ، نیازمند هماهنگی و کسب موافقت قبلی اداره تامین اعتبارات بانک مرکزی خواهد بود.
تسهیلات ارزی کوتاه مدت خارجی (ریفاینانس)
تسهیلات ارزی اعتباری کوتاه مدت یا ریفاینانس ، خط اعتباری کوتاه مدتی است که بین بانک ها برقرار می شود.
تسهیلات ریفاینانس بدین معناست که وارد کننده می تواند با موافقت بانک ایرانی تسهیلات گیرنده و از طریق گشایش اعتبار اسنادی دیداری به نفع فروشندگان کالا از این روش استفاده نماید . بدین شکل که وجه کالای مورد سفارش توسط بانک تسهیلات دهنده در مقابل ارائه اسناد منطبق با شرایط اعتبار اسنادی و قوانین بین المللی به صورت نقدی به فروشنده پرداخت شده و بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات به بانک تسهیلات دهنده ظرف مهلت مورد توافق بین دو بانک که حداکثر 6 ماه می باشد ، توسط خریدار از طریق بانک تسهیلات گیرنده انجام خواهد شد. در حال حاضر طبق آخرین دستور بانک مرکزی حداکثر مدت پرداخت 180 روز اعلام شده است.
برای پرداخت تسهیلات ریفاینانس رعایت شرایط ذیل لازم می باشد:
1-تامین حداقل 10 درصد اصل مبلغ اعتبار به عنوان پیش دیافت از سوی متقاضی
2-تامین حداقل 10 درصد مبلغ اعتبار به عنوان میان دریافت از سوی متقاضی به هنگام اولین معامله اسناد
3-مابقی به صورت تسهیلات از محل تسهیلات مالی کوتاه مدت خارجی تامین می گردد که حسب اسناد واصله به تفکیک آورده متقاضی و بخش تسهیلاتی تسهیم می گردد.
4-هنگام بازپرداخت تسهیلات ، طبق قرارداد منعقده ارز مربوطه تا سر رسید توسط متقاضی تامین و به موسسه اعتباری به منظور تسویه با کارگزار ارائه گردد.
5-استفاده از ابزارهای پرداخت دیگر به جای اعتبار اسنادی ، منوط به تبیین سازو کار پرداخت وجه اسناد و نحوه تسویه تسهیلات در پیش نویس قرارداد تامین مالی و منوط به نائید موضوع از سوی اد اره تامین اعتبارات ارزی بانک مرکزی خواهد بود.
6-در تسهیلات ریفاینانس منعقده توسط بانک مرکزی ، بانک ها مکلف هستند در چارچوب مفاد بخشنامه شماره نب/6409 مورخ 14/7/1386 بخش نظارتی بانک مرکزی به نحوی اقدام نمایند که مجموع نرخ سود و کارمزدهای مربوطه تسهیلات اعطایی به متقاضیان ازحداکثر 5 درصد بعلاوه LIBOR فراتر نرود.
