حق اختراع 

حق اختراع یکی از شاخه های حقوق مالکیت صنعتی می باشد که مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته است.سسیتم اختراع ،یک سیستم پیچیده و متشکل از قوانین و مقرراتی است که به منظور تشویق ابتکارات و در نتیجه ایجاد منافع برای جامعه شکل گرفته است .اختراع نیز  مانند طرح صنعتی و علامت تجاری زمانی قابل حمایت است که طبق مقررات و شرایط قانونی ثبت گردیده باشد. که با فرض رعایت نشریفات قانونی ، حق اختراع مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته و نقض حق اختراع امکان مطالبه خسارت و طرح دعوای ابطال گواهینامه حق اختراع را در پی خواهد داشت.

تعریف حق اختراع

در قوانین ملی و اسناد بین المللی از جمله موافقت نامه تریپس تعریفی از  حق اختراع ارائه نشده است، اما در پایگاه اطلاعاتی سازمان جهانی مالکیت معنوی حق اختراع را اینگونه تعریف نموده است: حق اختراع عبارتست از حق انحصاری که بابت خلق ابتکاری یک محصول یا یک فرایندی که موجب تولید یک محصول می شود اعطا می گردد.

قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 نیز تعریف حق اختراع در ماده 1 آن چنین بیان گردیده : حق اختراع نتیجه فکر فرد یا افرادی است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده خاصی را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه ، فن ،فناوری ، صنعت و مانند آنها حل می نماید.

تعریف ورقه حق اختراع

ورقه حق اختراع سندی است که برای حمایت از حقوق مخترع صادر می شود ،برای صدور ورقه اختراع ، می بایست سه خصیصه جدید بودن ،ابتکاری بودن و کاربرد صنعتی داشتن وجود داشته باشد.

نحوه ثبت اختراع

از سال 1391 فرآیند ثبت حق اختراع به صورت الکترونیکی در آمده است و مخترعان از طریق سایت اداره مالکیت صنعتی اقدام به ارسال اظهارنامه می نمایند و بعد از ارسال اظهارنامه شرایط اختراع توسط کارشناسان بررسی می گردد.

شخصی که می خواهد حق اختراع خود را به ثبت برساند ، باید بر ای اختراع خود یک نام انتخاب کند و مشخصات فنی آن را هم وارد سامانه ثبت نماید. مشخصات اختراع شامل زمینه کاری اختراع ،هدف اختراع ، شیوه کارکرد اختراع ، مزایای اختراع و جدید بودن اختراع و در صورتی که نمونه مشابه قبلی وجود داشته باشد تفاوت آن با نمونه مشابه می باشد.

با توجه به اهمیت اختراع در تمامی کشورها نیازمند بررسی اداره ثبت اختراع آن کشور به صورت مجزا می باشد و تنها در صورت داشتن شرایط مقرر در قانون گواهی ثبت اختراع صادر می گردد.

شرایط ثبت حق اختراع 

همانگونه که در قانون نیز به صراحت اشاره گردیده برای اینکه اختراعی قابل ثبت باشد نیازمند دارا بودن شرایطی است .این شرایط عبارتند از :

1- نوآوری داشته باشد 2- ابتکاری باشد 3- کاربرد صنعتی داشته باشد 4- خلاف نظم عمومی نباشد.

که فقدان هر یک از شرایط می تواند حسب مورد ، موجب عدم پذیرش ثبت اختراع و طرح دعوای ابطال گواهینامه اختراع و نیز ابطال طرح صنعتی مورد تایید توسط ذی نفع گردد.

که در خصوص هر یک از این شرایط به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:

• نوآوری داشته باشد

برای اینکه عنوان اختراع به یک فرآورده یا فرآیند داده شود می بایست دارای ویژگی نوآوری یا جدید بودن باشد.در صورتی که اختراعی پیش از تاریخ ثبت اظهارنامه اختراع برای عموم افشاء شده باشد ، فاقد وصف جدید بودن و نوآوری می باشد لذا امکان ثبت آن وجود نخواهد داشت.

به این شرط در موافقتنامه تریپس هم اشاره گردیده اما تعریفی از جدید بودن ارائه نشده است .اما در ماده 2 قانون ثبت اختراعات ،طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 جدید بودن را اینگونه تعریف نموده است :

(در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد.)

در قسمت اخیر بند ه ماده 4 قانون مذکور فن یا صنعت قبلی را چنین توضیح داده است:( فن یا صنعت قبلی عبارتست از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع ،افشاء شده باشد.)

• ابتکاری باشد 

یکی دیگر از شروطی که برای ثبت اختراع پیش بینی شده دارا بودن جنبه ابتکاری می باشد.در قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری ویژگی ابتکاری بودن تعریف گردیده است.طبق آن ابتکار جدید عبارتست از آنچه در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد.

بنابراین یک اختراع زمانی در فن قابلیت ثبت دارد ،که دارای ابتکار کافی باشد به نحوی که از نظر یک فرد دارای مهارت عادی در آن حوزه فنی ، غیر بدیهی باشد. نه اینکه شخصی با تلفیق بدیهی چند اختراع مدعی اختراع جدید شود.

• کاربرد صنعتی داشته داشته باشد 

اختراع باید کاربرد طرح صنعتی داشته باشد ،بدین معنا که مشکلی را از مشکلات موجود در صنعت یا یک فن خاص حل نماید .اختراعی که فقط جنبه نظری داشته باشد و قابلیت جنبه عملی و حل نمودن مشکلی در صنعت را دارا نباشد حق انحصاری برای مخترع ایجاد نمی نماید و مورد حمایت قرار نمی گیرد.

در ماده 27 موافقت نامه تریپس نیز به این موضوع اشاره گردیده و طبق آن اختراع بایستی کاربرد عملی داشته باشد، به نحوی که خدمات یا منافعی را به انسان ها ارائه هد .این شرط در ماده 2 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری اینگونه عنوان شده که از نظر صنعتی ،اختراعی کاربردی محسوب می شود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد.  در ادامه آمده مراد از صنعت معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی ،کشاورزی ، ماهیگیری و خدماتی نیز می شود.

• عدم مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه 

شرط عدم مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه در تمامی اقسام مالکیت صنعتی مشترک می باشد.در خصوص ثبت اختراع نیز یکی از شروط این است که اختراع باید مغایر با نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد و این یک شرط اساسی برای قابلیت ثبت یک اختراع است.

اختراعات غیر قابل حمایت

مواردی وجود دارد که علی رغم دارا بودن ویژگی های فوق الذکر ، قابل ثبت به عنوان اختراع نیست. این موارد در موافقت نامه تریپس احصاء گردیده است. موافقت نامه مذکور سه مبنای کلی را مشخص نموده که کشورهای عضو می توانند در چارچوب سه مبنا استثنائات را در قوانین ملی خود پیش بینی نمایند .این سه معیار به شرح ذیل می باشد:

• روش های تشخیص درمان و جراحی

در قسمت الف بند 3 ماده 27 موافقت نامه تریپس آمده که کشورهای عضو می توانند اختراعات راجع به روش های جراحی ، درمان و تشخیص مداوای انسان یا حیوان را از حوزه ثبت اختراع خارج کنند .در قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 نیز روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان از حمایت اختراع خارج شده است.

اما در رای وحدت رویه شماره 615 مورخ 1376/01/19 که از سوی هیات عمومی دیوان عالی کشور صادر گردید ، ابداعات و اختراعات و اکتشافات دارویی را بر اساس ماده 27 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310 قابل ثبت دانسته است.بنابراین اختراعات دارویی به عنوان اختراع قابل ثبت  می باشد.

• گیاهان و حیوانات 

طبق بند 3 ماده 27 موافقت نامه تریپس گیاهان و حیوانات به طور کلی یا بخشی از آنها از جمله DNA ، سلول ها ، بذرها و گونه ها ، قابلیت ثبت به عنوان اختراع را دارا نمی باشند و مورد حمایت قرار نمی گیرند.

• سایر استثنائات

موارد دیگری در ماده 4 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 نام برده شده که قابل حمایت به عنوان اختراع نیستند ، این موارد به شرح ذیل می باشد:

1- طرح ها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیت ها ی ذهنی و اجتماعی 

2- کشفیات ،نظریه های علمی ، روش های ریاضی و آثار هنری

3- منابع ژنتیک و اجزا ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها

4- آنچه قبلا در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.

مدت اعتبار ورقه حق اختراع

در قانون مدنی که برای حمایت از حق اختراع مخترع تعیین گردیده 20 سال از تاریخ ثبت اظهارنامه می باشد. لذا پس از 20 سال جهت بهره برداری و استفاده از آن نیازی به مجوز مخترع وجود ندارد.البته مالک حق اختراع باید سالانه نسبت به پرداخت هزینه های قانونی آن اقدام نماید در غیر اینصورت گواهینامه اختراع فاقد اعتبار می باشد.