ثبت اختراع بین المللی  

ثبت اختراع بین المللی باعث می گردد اختراع در کشورهای دیگر نیز مورد حمایت قرار گیرد و مخترع بتواند از حقوق انحصاری در آن کشورها نیز بهره مند گردد. حق اختراع یک حق سرزمینی و قلمرویی است؛ به این معنا که اختراع مورد نظر فقط  در منطقه یا کشوری مورد حمایت قرار می گیرد که حمایت از آن در آن منطقه یا کشور تحصیل شده باشد. به عبارت دیگر، اگر مخترع یا متقاضی، اختراع خود را در کشوری به ثبت نرساند اختراع در آن کشور قابل حمایت نیست و اشخاص به راحتی می توانند حقوق انحصاری ناشی از اختراع او را نقض کنند و متقاضی حق هیچگونه اعتراضی را از باب نقض حقوق ناشی از ثبت حق اختراع و امکان ابطال ثبت اختراع در مراجع صالح به رسیدگی نخواهد داشت.

مراحل ثبت اختراع بین المللی

• تسلیم اظهارنامه و مراحل آن

مخترع یا متقاضی ثبت اختراع باید برای ثبت اختراع، اظهارنامه ثبت اختراع را به اداره ملی یا منطقه ای ثبت اختراع تسلیم نماید. در مواد 22 و 23 قانون ثبت علائم و اختراعات 1310، قانونگذار مواردی که باید در اظهارنامه ثبت اختراع درج شود و همچنین ضمائم و مستندات مورد نیاز را مورد حکم قرار داده بود^. براساس تبصره ذیل ماده 22 قانون 1310 در اظهارنامه ممکن است نام و نشانی درخواست کننده، موضوع اختراع، نام کشور که قبلاً اختراع در آن جا به ثبت رسیده است ، شعار  و تاریخ ثبت در خارجه به زبان فرانسه یا انگلیسی نوشته شود.

کشورهای عضو معاهده نسخه ای از تمام اظهارنامه ی ثبت بین المللی منتشر شده را به صورت چاپی یا به صورت DVD-Rom منبعی ارزشمند از آخرین اطلاعات فنی است و همچنین سایر نشریات مربوط به معاهده را به صورت رایگان دریافت خواهندکرد. بدیهی است استفاده از اطلاعات فنی موجود در آنها می تواند در ارتقای سطح آگاهی متخصصین کشور تأثیر بسزایی داشته باشد. خلاصه آنکه صاحبان اندیشه، با دسترسی به حجم عظیم اطلاعات موجود در اظهارنامه ی ثبت بین المللی اختراعات و بایگانی دیجیتالی مربوط به آنها قادر خواهند بود فعالیت و تلاش خود را صرفاً در حوزه هایی از صنعت متمرکز نمایند که تاکنون در آن حوزه ها کار نشده و یا برای بهبودی اقدامات انجام شده تلاش نمایند که این اقدام آنها را از فعالیتهای تکراری که نتیجه آنها به هدر رفتن منابع عمومی بویژه هزینه های تحقیقاتی است باز میدارد.

متقاضی می تواند اظهارنامه بین المللی را با شرایطی که در معاهده وآیین نامه مربوط پیش بینی شده است به اداره ملی ثبت اختراع کشور خود و یا به دفتر بین المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی تسلیم کند. اگر متقاضی تابع یا ساکن کشوری باشد که در یکی از معاهدات اختراعات منطقه ای، مانند کنوانسیون اروپایی اختراعات، عضو است. در صورتی که قوانین داخلی حاکم اجازه دهد، می تواند اظهارنامه ثبت بین المللی اختراع خود را به اداره ثبت اختراع منطقه ای تسلیم نماید. اداره دریافت کننده تاریخ دریافت اظهارنامه بین المللی را به عنوان تاریخ تسلیم بین المللی اظهارنامه تلقی خواهد نمود؛

• شرایطی که اظهارنامه بین المللی باید دارا باشد

الف- متقاضی به دلائل اقامتی یا تابعیت فاقد حق تسلیم اظهارنامه بین المللی به اداره دریافت کننده نباشد.

ب- اظهارنامه بین المللی به زبان تعیین شده تنظیم شده باشد.

• نحوه تنظیم اظهارنامه بین المللی

1). اشاره ای دال بر این که اظهارنامه تسلیمی با هدف و قصد و نیت اظهارنامه بین المللی تنظیم شده است.

.2). تعیین حداقل یک کشور متعاهد.

3). نام متقاضی به نحو مقرر.

4). قسمتی که از ظاهر آن معلوم شود به توصیف اختصاص دارد.

5). قسمتی که از ظاهر آن معلوم شود که به ادعا یا ادعاها اختصاص دارد.

چنانچه اداره دریافت کننده در زمان دریافت اظهارنامه بین المللی ثبت اختراع تشخیص دهد که الزامات فوق رعایت نشده است، در آن صورت متقاضی را دعوت می کند تا اصلاحات را انجام دهد. چنانچه متقاضی دعوت را اجابت و نسبت به اصلاح نواقص اقدام نماید؛ اداره دریافت کننده تاریخ دریافت نسخه اصلاح شده را به عنوان تاریخ تسلیم اظهار­نامه ملاک عمل قرار خواهد داد. چنانچه متقاضی تاریخ تسلیم بین المللی را دریافت نماید از تاریخ تسلیم بین المللی را دریافت نماید از تاریخ تسلیم بین المللی دارای اثر اظهارنامه ملی عادی در هر یک از کشورهای تعیین شده خواهد بود و تاریخ مزبور به عنوان تاریخ واقعی تسلیم در هر یک از کشورها تعیین شده تلقی خواهد شد. همچنین با رعایت الزامات فوق هر اظهارنامه بین المللی در حکم تسلیم اظهارنامه کلی عادی به معنای مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی خواهد بود.

اظهارنامه ثبت اختراع تقریباً در تمام دنیا دارای ساختار و شکل مشابه و یکسان است و اصولاً یکی از اهداف مهم تعدادی از معاهدات وایپو که در این زمینه تدوین شده اند از قبیل معاهده قانون اختراع و معاهده همکاری ثبت اختراع این است که موارد شکلی ثبت اختراع در بعد ملی و بین المللی از قبیل اظهارنامه و… را در تمام کشورهای عضو متحدالشکل نماید. اظهارنامه اختراع عمدتاً متشکل از یک درخواست، توصیف، ادعا، نقشه (اگر لازم باشد) و یک خلاصه اختراع است.

مدت حمایت از اختراع بین المللی

در کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی هیچ مقرراتی در رابطه با مدت حمایت از اختراع به چشم نمی خورد و بر اساس ماده 33 موافقت نامه تریپس (TRIPS)، مدت حمایت از حق اختراع قبل از انقضای 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه پایان نخواهد یافت. ماده 33 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310، مدت اعتبار ورقه ی اختراع به تقاضای مخترع با 10 یا 15 و یا منتهی 20 سال خواهد بود و در مدت مزبور که باید صراحتاً در ورقه ی اختراع قید شود مخترع یا قائم مقام قانونی او حق انحصاری ساخت یا فروش یا اعمال و یا استفاده از اختراع خود را خواهد داشت.  با توجه به ماده 33 آیین نامه، مدت اعتبار ورقه ی اختراع از تاریخ تسلیم اظهارنامه محسوب می گردد. براساس ماده 16 مصوب 1386، اعتبار گواهی نامه اختراع با رعایت این ماده پس از انقضاء 20 سال از تاریخ تسلیم اظهار­نامه اختراع منقضی می شود. به منظور حفظ اعتبار گواهینامه یا اظهارنامه اختراع، پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه، قبل از شروع هر سال، مبلغی که به موجب آیین نامه این قانون تعیین می شود، توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت می گردد. تأخیر در پرداخت حداکثر تا 6 ماه و همراه با پرداخت جریمه مجاز است. در صورتی که هزینه بالا پرداخت نشود، اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع فاقد اعتبار می شود. اگرچه تاریخ تقاضا با تاریخ تسلیم اظهارنامه می تواند متفاوت باشد لیکن در طرح اولیه تقدیمی به مجلس ابتدای اعتبار 20 ساله اختراع از تاریخ تسلیم اظهارنامه محاسبه می شده است نه تاریخ تقاضا.

در معاهده همکاری ثبت اختراع برای حمایت از اختراع هیچ مقرراتی در رابطه با مدت حمایت از اختراع به چشم نمی خورد.

تاریخ تقاضای ثبت اختراع بین المللی

در قانون 1310 در رابطه با تاریخ تقاضا مطلبی نیامده است و این امر به خاطر این است که درخواست ثبت اختراع با تنظیم و تسلیم اظهارنامه به اداره مالکیت صنعتی ایران صورت می گرفت. به عبارت دیگر، در قانون 1310 برای درخواست ثبت اختراع علاوه بر تنظیم و تسلیم اظهارنامه، درخواست به شرحی که در قوانین خیلی از کشورها آمده است، نیاز نبود و تاریخ تسلیم اظهارنامه در رابطه با مبدأ حق تقدم ملاک می باشد.

برعکس قانون 1310، قانون 1386 همراه با اظهارنامه و ضمائم آن، درخواست و تقاضا را نیز لازم شمرده است. بنابراین در این قانون تاریخ تقاضا و تاریخ دریافت با تسلیم اظهارنامه باید متفاوت باشد و براساس ماده 6 و 11 قانون مرقوم، اظهارنامه، باید حاوی درخواست و تقاضا باشد. اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد مشروط بر اینکه اظهارنامه در زمان دریافت حاوی نکاتی باشد. اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط مذکور در ماده 11 بوده است، از متقاضی دعوت خواهد کرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف 30 روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بود ولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد. اظهارنامه کان لم یکن تلقی خواهد شد.

چنانچه در اظهارنامه به نقشه هایی اشاره شود که در آن درج نشده است، اداره مالکیت صنعتی از متقاضی دعوت می کند تا نقشه ها را ارائه دهد. اگر متقاضی دعوت را اجابت کرده و نقشه های مورد اشاره را ارائه نماید، اداره مذکور تاریخ دریافت نقشه را تاریخ تقاضا تلقی خواهد نمود. در غیر این صورت، تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه قید نموده و اشاره به نقشه ها را کان لم یکن تلقی خواهد کرد. طبق معاهده همکاری ثبت اختراع هر اداره تعیین شده می تواند بنا به تقاضای صریح متقاضی، اظهارنامه بین المللی را در هر زمانی که متقاضی بخواهد به جریان انداخته و یا مورد بررسی قرار دهد .

هزینه های ثبت اختراع و نظام های حاکم بر آنها در کشورهای مختلف با توجه به قوانین و مقررات داخلی آنها متفاوت است.  معمولاً این هزینه ها به عواملی از قبیل ماهیت اختراع ادعایی، پیچیدگی آن، نظام بررسی، متن تقاضانامه، حق الوکاله و نقض های اعلام شده توسط ادارات ثبت اختراع به هنگام بررسی آن بستگی دارد.

طبق ماده 5 مکرر کنوانسیون پاریس، یک مهلت اضافی که حداقل 6 ماه خواهد بود برای پرداخت حق الثبت و حفظ حقوق مالکیت صنعتی در نظر گرفته خواهد شد و در صورت تائید قوانین و مقررات داخلی اعطاء مهلت ارفاقی مستلزم پرداخت حق الثبت اضافی نخواهد بود و کشورهای عضو اتحادیه اختیار دارند به منظور اعاده اعتبار گواهی نامه های اختراع که اعتبار آنها به علت عدم پرداخت حق الثبت ساقط گردیده است مقرراتی پیش بینی نماید.

انواع هزینه هایی که در نظام معاهده همکاری ثبت اختراع باید پرداخت شود عبارتند از:

الف- هزینه ارسال که بابت خدمات اداره ملی است؛ این هزینه توسط اداره دریافت کننده اظهارنامه تعیین می شود.

ب- هزینه بین المللی:

هر اظهارنامه بین المللی مشمول پرداخت هزینه ای به نفع دفتر بین المللی خواهد بود (هزینه بین المللی) که بوسیله اداره دریافت کننده وصول شده و شامل هزینه های زیر خواهد بود:1) هزینه اصلی؛2) هزینه تعیین به تعداد اختراعات ملی و منطقه ای

ج- هزینه جستجو: هر مرجع جستجوی بین المللی می تواند مقرر سازد که جهت انجام جستجوی بین المللی و برای انجام سایر وظایفی که طبق معاهده و آیین نامه به مراجع جستجوی بین المللی محول شده است متقاضی هزینه ای را (هزینه جستجو) به آن مرجع و به نفع آن پرداخت نماید. هزینه جستجو توسط اداره دریافت کننده وصول خواهد شد. بدیهی است اگر متقاضی درخواست جست و جوی مقدماتی بین المللی را بنماید باید هزینه مربوطه را پرداخت کند.

د- هزینه مربوط به انتشار آگهی اظهارنامه ثبت بین المللی.

هـ- سایر هزینه هایی که در معاهده و آیین نامه مربوط تعیین شده است.

با توجه به بند (5) ماده 16 آیین نامه، برای اظهارنامه های بین المللی تسلیمی توسط یک متقاضی که شخص حقیقی بوده و تبعه و مقیم کشوری باشد که درآمد ملی سرانه آن (بر طبق میانگین ارقام درآمد ملی سرانه مورد استفاده سازمان ملل متحد برای تعیین سهمیه آن کشور در بودجه سال های 1995، 1996 و 1997 آن سازمان) کمتر از 3000 دلار آمریکا باشد، کلیه هزینه های قابل پرداخت به میزان 75% تخفیف می یابد، اگر متقاضیان متعدد باشند هر کدام از آنها باید ضابطه های فوق را رعایت نمایند.

اعطای ورقه اختراع بین المللی

مراحلی که ادارات ثبت اختراع برای ثبت یک اختراع طی می کنند با توجه به نظامی که برای بررسی اختراع انتخاب می کنند، متفاوت است . ولی می توان گفت که تقریباً همه کشورها از الگوهای مشابه در این زمینه پیروی می کنند. بعد از ثبت یک اختراع معمولاً کشورها ورقه اخترع را صادر و در اختیار متقاضی قرار می‌دهند. همچنین یک نسخه رونوشت ورقه اختراع در بایگانی اداره و ضبط می گردد و عموم نیز با پرداخت هزینه مربوط می توانند نسخه ای از رونوشت اختراع را در دسترس داشته باشند.

هر معاهده ای که اعطای ورقه اختراع منطقه ای را مقرر سازد (معاهده اختراع منطقه ای) و به کلیه اشخاصی که واجد شرایط برای تسلیم اظهارنامه بین المللی هستند، این حق را بدهد که اظهارنامه هایی را برای این نوع اختراعات تسلیم نماید، می تواند مقرر دارد که اگر در اظهارنامه بین المللی کشوری تعیین و انتخاب شود که هم عضو معاهده اختراع منطقه ای و هم این معاهده باشد، اظهارنامه های مزبور به عنوان اظهارنامه ی اختراع منطقه ای نیز تلقی شود. قانون ملی چنین کشور «تعیین شده» و یا «انتخاب شده» می تواند مقرر نماید که هر تعیین یا انتخاب در رابطه با این کشور در اظهارنامه بین المللی دارای اثر ابراز تمایل برای تحصیل ورقه اختراع منطقه ای طبق معاهده ثبت اختراع منطقه ای باشد.

در نتیجه وظیفه نظام معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT) اعطای ورقه های اختراع نیست. زیرا صدور ورقه های اختراع در حقیقت پس از طی فرآیند ثبت اختراع در فاز بین المللی و ملی به عهده ادارات ملی کشورهاست که براساس نظام معاهده همکاری ثبت اختراع مبادرت به صدور ورقه اختراع می نمایند. ورقه اختراعی که در سراسر جهان معتبر باشد وجود ندارد و نظام معاهده همکاری اختراع اصولاً برای تأمین چنین هدفی ایجاد نشده است و حداکثر نتیجه اعمال فرآیند نظام معاهده ثبت اختراع این است که در واقع تعدادی ورقه های اختراع ملی یا منطقه ای صادر گردد.