هیات موضوع ماده 216 قانون مالیات های مستقیم 

هیات موضوع ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ، وفق ماده 216 قانون اعلامی و تبصره 1 و 2 آن ، مرجع رفع اختلافات مالیاتی فی مابین مودیان و ادارات امور مالیاتی و معترضین ثالث ، پس از قطعیت مالیات و در مرحله عملیات اجرایی وصول مالیات است. منظور از اقدامات اجرایی به فرآیند دریافت مالیات از مودی پس از قطعی شدن مالیات گفته می شود. از آنجا که شکایات مطروحه در مرحله اقدامات اجرایی می تواند انواع مختلفی داشته باشد ، لذا قانونگذار در ماده 216 قانون مالیات های مستقیم صلاحیت های متعددی برای این هیات تعیین نموده است. این صلاحیت از نظر ( موضوع شکایت ) ، ( مالیات های مستقیم و غیرمستقیم ) ، ( جهت شکایت ) ، ( امکان یا عدم امکان ورود ماهوی به پرونده ) ، ( اثر رای ) ، ( قطعیت و یا عدم قطعیت ) و نهایتا ( مرجع ذی صلاح برای شکایت از آرای آنها ) می تواند متفاوت باشد و بر این اساس تفکیک این موارد از یکدیگر حائز اهمیت اساسی است.

صلاحیت های هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم و نحوه رسیدگی در هیات ماده 216 مالیاتی 

به موجب ماده 216 قانون مالیات های مستقیم سه صلاحیت برای کمیسیون ماده 216 قانون مالیات های مستقیم مقرر شده است. 

• صلاحیت موضوع صدر ماده 216 قانون مالیات های مستقیم

به موجب صدر ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ، رسیدگی به شکایات ناشی از ( اقدامات اجرایی راجع به مطالبات دولت ) که طبق مقررات اجرایی مالیات ها قابل مطالبه و وصول باشد ، برعهده هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم می باشد. 

به عنوان مثال ، ( اعتراض به توقیف مستثنیات دین ) یا ( شخص ثالث مدعی توقیف اموال وی به جای مودی باشد. ) و یا ( به دلیل اینکه ابلاغ مطابق فرآیند های قانونی انجام نشده است. ) اقدامات اجرایی مورد اعتراض قرار گیرد. این صلاحیت به صورت کلی ( تمامی مطالبات دولت ) را در بر می گیرد و لذا به جز مطالبات ناشی از مالیات های مستقیم و غیرمستقیم از جمله مهم ترین مطالبات دولتی که طبق مقررات اجرایی مالیات ها قابل مطالبه و وصول می باشد عبارتند از:

الف.مطالبات موضوع ماده 48 قانون محاسبات عمومی 

ب.مطالبات موضوع ماده 32 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1384/08/15

ج.مطالبات موضوع ماده 45 قانون مالیات های ارزش افزوده

د.مطالبات موضوع بند ( و ) تبصره 6 قانون بودجه سال 1399 کل کشور 

درخصوص صلاحیت اعلامی ، هیات ماده 216  امکان ورود ماهوی به  پرونده را ندارد و رای صادره نیز قطعی و لازم الاجرا است.، اما به موجب ماده 251 قانون مالیات های مستقیم ، این آراء ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ ، قابل اعتراض در شورای عالی مالیاتی می باشند.

• صلاحیت موضوع تبصره 1 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم 

 به موجب تبصره 1 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم مقرر شده است :

 (( در مورد مالیات‌ های مستقیم در صورتی که شکایت ‌حاکی از این باشد ، که وصول مالیات قبل از قطعیت ‌، به موقع اجرا گذارده شده است ، هر گاه هیات حل اختلاف مالیاتی شکایت را وارد دانست ، ضمن صدور رای به بطلان اجراییه حسب مورد قرار رسیدگی و اقدام لازم صادر یا نسبت به درآمد مشمول مالیات مودی ‌رسیدگی و رای ‌صادر خواهد کرد. رای ‌صادره ‌از هیات حل اختلاف ‌قطعی است .))

بنابراین به موجب تبصره اعلامی ‌صلاحیت موضوع این تبصره ، شکایت از جهت ( وصول مالیات قبل از قطعیت ) و یا همان ( فرآیند قطعیت مالیات ) است. 

هر چند این تبصره قید کرده که شکایت صرفا ناظر بر مالیات های مستقیم خواهد بود. اما با توجه به ماده 33 قانون مالیات های مستقیم ، حکم تبصره 1 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم در مورد مالیات های قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز جاری است.

بر این اساس طبق بند 2 بخشنامه شماره 70/95/200 مورخ 1395/10/11 رسیدگی به شکایات در مورد ( وصول مالیات و عوارض ارزش افزوده ) به استثنای سایر مالیات ها  و عوارض خاص موضوع فصل نهم قانون مالیات بر ارزش افزوده که مشمول حکم تبصره 2 ماده مذکور می باشد ، نیز در صلاحیت این هیات قرار گرفته است.

به هر ترتیب چنانچه این هیات شکایت را وارد بداند ، ضمن صدور رای به بطلان اجراییه به ماهیات پرونده ورود خواهد کرد. یعنی حسب مورد قرار رسیدگی و اقدام لازم صادر یا نسبت به درآمد مشمول مالیات مودی رسیدگی و رای صادر خواهد کرد.

در واقع در صورت ورود ماهوی ، هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ، جایگزین هیات بدوی و تجدیدنظر مالیاتی می شود. نهایتا در صورت ورود ماهوی این هیات به پرونده امکان اعتراض مودی و یا سازمان حسب مورد نزد هیات موضوع ماده 247 قانون مالیات های مستقیم و یا شعب شورای عالی مالیاتی وجود دارد.

• صلاحیت موضوع تبصره 2 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم 

سوم صلاحیت هیات ماده 216  بررسی ( شکایت از جهت غیرقانونی بودن مطالبه مالیات های غیرمستقیم ) است. مفاد این تبصره شامل تمامی مالیات های غیرمستقیم خواهد شد ، مگر چند استثنا که شامل موارد زیر است:

1. جرایم قاچاق اموال موضوع عایدات دولت و بهای مال قاچاق از بین رفته 
2. آن دسته از مالیات های غیرمستقیم که طبق مقررات مخصوص به خود در مراجع خاص باید حل و فصل شود.

مهلت اعتراض ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ( مهلت ثبت اعتراض در هیات ماده 216 ) 

در ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ، مهلتی جهت طرح اعتراض در هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم معین نشده است ، بر همین اساس هر زمانی که پرونده بدون رعایت تشریفات قانونی قطعی شود و مراحل قطعی شدن را به درستی طی ننموده باشد ، مودی می تواند نسبت به ثبت اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی یا رای هیات های حل اختلاف مالیاتی به موجب ماده 216 قانون مالیات های مستقیم اقدام نماید.

نحوه ثبت اعتراض 216 مالیاتی ( سامانه اعتراض ماده 216 مالیاتی  ) 

نحوه ثبت اعتراض به صورت سیستمی با مراجعه به سایت سازمان امور مالیاتی کشور به نشانی اعلامی زیر و با ورود به درگاه ثبت شکایات و اعتراضات امکان پذیر می باشد.

tax.gov.ir

مهلت اعتراض به ماده 216 

به موجب تبصره 2ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری ، از زمان تصویب این قانون مهلت تقدیم دادخواست ، نسبت به آرای هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ، برای اشخاص داخل کشور 3 ماه و برای افراد مقیم خارج از کشور ، 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای یا تصمیم قطعی هیات ماده 216 مطابق با قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی می باشد. به موجب تبصره صدراالذکر ، هیات ماده 216 مکلف است ، در رای یا تصمیم خود تصریح نماید که رای یا تصمیم آنها ظرف مدت مزبور در دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.

که این مهم به موجب بخشنامه شماره بخشنامه: 30/4/8065/ 38062 سازمان امور مالیاتی تاکید شده است و ضمانت اجرای تخلف انتظامی را برای اعضا در برخواهد داشت. در مواردی که ابلاغ واقعی نبوده و ذی نفع ادعای عدم اطلاع از آن را بنماید ، شعبه دیوان در ابتداء به موضوع ابلاغ رسیدگی می نماید. در مواردی که به موجب قانون دیوان عدالت اداری ، اشخاصی قبلا حق شکایت در مهلت بیشتری داشته اند ، مهلت مذکور ، ملاک محاسبه است.

نحوه اعتراض به ماده 216 ( نحوه اعتراض به رای هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ) 

1.هیات ماده 247 قانون مالیات های مستقیم

چنانچه هیات موضوع ماده 216 مالیاتی در اجرای تبصره 2 ماده 216 و در فرض عدم قطعیت رای هیات بدوی  با ورود در ماهیت موضوع جایگزین هیات تجدیدنظر مالیاتی شود و نسبت به نقض رای هیات بدوی اقدام نماید. امکان طرح اعتراض از سوی مودی و سازمان امور مالیاتی در هیات ماده 247 ( هیات تجدیدنظر مالیاتی ) وجود دارد.

2.شورای عالی مالیاتی 

بموجب ماده ۲۵۱ قانون مالیات های مستقیم، مودیان مالیاتی یا اداره امور مالیاتی می توانند در صورت شکایت نسبت به آرای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی از لحاظ عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه یا نقض رسیدگی ، دعوای خود را ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات ،‌ با اعلام دلایل کافی در شورای عالی مالیاتی اقامه نمایند.

3.دیوان عدالت اداری 

به موجب  بند ۲ ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری رای هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری است. که می بایست در قالب دادخواست به صورت حضوری به دبیرخانه دیوان عدالت اداری در تهران یا نمایندگی های آن در دادگستری های مراکز استان تحویل شود ، یا با مراجعه به دفتر خدمات قضایی یا سامانه ساجد ثبت و ارسال به صورت سیستمی گردد.

نکته حائز اهمیت اینکه ، بر اساس تبصره 2 الحاقی 1402/02/10 ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری ، از تاریخ ابلاغ این تبصره ، نحوه رسیدگی به آرای هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم به صورت تک مرحله ای است و دادخواست مستقیما به یکی از شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ارجاع  و رای صادره قطعی است.. 

شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری پس از احراز تکمیل بودن دادخواست و ضمائم آن ، یک نسخه از آن را برای طرف دعوا ارسال خواهد نمود. 

و خوانده موظف است ، ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ نسبت به ارائه پاسخ اقدام نماید. نهایتا با وصول پاسخ و در وقت نظارت  شعبه نسبت به صدور رای مقتضی اقدام می نماید

وفق رای وحدت رویه شماره 523 مورخ  1390/11/24 هیات عمومی دیوان عدالت اداری و بند 2 ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری ، رسیدگی توسط شعب دیوان نسبت به آرای هیات ماده 216 صرفا از جهت رعایت قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها انجام می شود. یا به عبارتی رسیدگی به صورت شکلی است و شعبه دیوان از ورود در ماهیت پرونده و صدور حکم ماهوی ممنوع اند. در صورت تایید رای هیات ماده 216 ، امکان اعاده دادرسی به موجب ماده 79 قانون دیوان عدالت اداری وجود دارد. 

اما اگر شعبه تجدیدنظردیوان ، قائل به عدم بررسی دقیق اسناد و مدارک خواهان یا عدم رعایت تشریفات آمره قانونی در زمان دادرسی شود یا رای صادره را برخلاف اسناد و مدارک متقن خواهان و قوانین و مقررات جاری بداند ، نسبت به نقض رای اقدام خواهد نمود.

با نقض رای ، هیات هم عرض ماده 216 موظف به رسیدگی مجدد با رعایت جهات اعلامی دیوان خواهد بود. اما اگر هیات هم عرض پس از رسیدگی قائل به صحت رای سابق باشد و  یا رای صادره مطلوب خواهان نباشد ، نامبرده می تواند نسبت به طرح مجدد شکایت در دیوان عدالت اداری اقدام نماید. شعبه  تجدیدنظر دیوان ، اینبار برخلاف رسیدگی شکلی خود ، با ورود در ماهیت موضوع و در صورت صلاحدید ارجاع امر به کارشناسی نسبت به صدور حکم ماهوی اقدام می نماید. که این حکم می تواند در تایید رای هیات هم عرض و یا نقض آن باشد.

با فرض رد شکایت ، رای صادره قابل اعاده دادرسی در قانون دیوان عدالت اداری  وفق مواد 79 و 98 قانون دیوان عدالت اداری خواهد بود.

نمونه اعتراض به هیات ماده 216 مالیاتی 

با توجه به اینکه شکایات مطروحه در مرحله اقدامات اجرایی دارای مصادیق مختلفی است . فلذا قانونگذار در ماده 216 قانون مالیات های مستقیم صلاحیت های متعددی به این هیات تفویض نموده است و عملا امکان ارائه نمونه لایحه واحد برای طرح اعتراض در هیات ماده 216 وجود ندارد. لذا به جهت ممانعت از تضییع حقوق مودیان ، بهره مندی از خدمات وکیل متخصص مالیاتی جهت نحوه طرح صحیح شکایت و ارائه دفاعیات تخصصی در مراجع دادرسی مالیاتی حائز اهمیت اساسی است.

آیا مودی مالیاتی می تواند با ادعای عدم اطلاع از مفاد برگ تشخیص مالیاتی یا رای هیات حل اختلاف مالیاتی درخواست ارجاع پرونده به هیات ماده 216 را بنمایند؟ و آیا در خصوص ابلاغ های الکترونیکی نیز این ادعا قابل بررسی و پذیرش است؟ 

سازمان امور مالیاتی به موجب بخش سوم بخشنامه شماره 62620 /214/ د قائل به عدم صلاحیت هیات ماده 216 جهت رسیدگی به این قبیل اعتراضات می باشد. که نهایتا با ایجاد تهافت در صدور آرا ، پاراگراف سوم بخشنامه اعلامی به موجب رای شماره 140231390001576428 مورخ 1402/06/21 ابطال گردید ، نتیجتا مودیان مالیاتی می توانند با بهره مندی از ظرفیت تبصره 1 ماده 216 چه ابلاغ به صورت الکترونیکی یا فیزیکی ارسال شده باشد ، درخواست بررسی مجدد پرونده را از هیات ماده 216 بنمایند. با این توضیح که مرجع تشخیص صحت و سقم امر ابلاغ در این خصوص  هیات ماده 216 می باشد و نه ادارات مالیاتی.

در ادامه به متن رای وحدت رویه اعلامی اشاره می نمائیم: 

 (( براساس پاراگراف سوم بخشنامه شماره 214/62620/ د مورخ 1401/09/29 رئیس مرکز دادرسی مالیاتی مقرر شده است: «…قطعیت مالیات با ادعای مودی مبنی بر عدم اطلاع از مفاد رای هیات بدوی که به شیوه غیرحضوری ابلاغ شده است ، از مصادیق قابل طرح در هیات های حل اختلاف موضوع تبصره (1) ماده (216) قانون مالیاتهای مستقیم نبوده و مجوزی برای ابطال اوراق قطعی و اجرایی و ورود ماهوی هیات های مذکور به پرونده در مقام هیات تجدیدنظر نمی‌ باشد. » و این حکم برخلاف منطوق و استنتاج از حکم مندرج در ماده 216 و تبصره 1 آن از قانون مالیات های مستقیم است و به لحاظ اینکه در تبصره 1 ماده مزبور تفاوتی در ابلاغ به شیوه الکترونیکی و غیر آن وجود ندارد و مجوز قانونگذار برای استفاده از ظرفیت هیات های حل اختلاف مالیاتی از تبصره 1 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم ناظر به موردی است که وصول مالیات قبل از قطعیت به موقع اجرا گذاشته شود که در این فرآیند عدم اطلاع از مفاد رای بدوی و یا اصولاً عدم ابلاغ صرف نظر از شیوه و نحوه ابلاغ آن برای استحقاق مودی از این امتیاز قانونی کفایت می ‌نماید ، بنابراین به جهت تضییع حقوق مودیان و حذف یک مرحله از دادرسی برای آنان و با ذکر اینکه کلمه کتبی که در ماده 247 قانون مالیاتهای مستقیم از آن استفاده شده در فرضی به تصویب رسیده که امکان ابلاغ الکترونیک منتفی بوده است، در نتیجه پاراگراف سوم بخشنامه شماره 214/62620/د مورخ 1401/09/29 رئیس مرکز دادرسی مالیاتی خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می ‌شود. این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/02/10) در رسیدگی و تصمیم‌ گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است. ))

آیا امکان طرح اعتراض نسبت به وصول مالیات قبل از قطعیت آن ، در خصوص اعتراض به مالیات بر ارزش افزوده در هیات ماده 216 قانون مالیات های مستقیم وجود دارد؟

به موجب ماده 33 قانون مالیات های مستقیم ، حکم تبصره 1 ماده 216 قانون مالیات های مستقیم در مورد اعتراض به مالیات بر ارزش افزوده مندرج در قانون مالیات های غیرمستقیم نیز جاری است.