مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی | نحوه اعتراض به مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

به موجب ماده 10 قانون مالیات های مستقیم، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در حال حاضر به میزان 25./. از درآمد مشمول مالیات ( سود خالص ) محاسبه می‌ شود. این مالیات بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌ های مستقیم و تبصره‌ های آن، برای کلیه اشخاص حقوقی ایرانی که در اداره ثبت شرکت ‌ها به ثبت رسیده‌ اند و همچنین اشخاص حقوقی خارجی که در ایران دارای فعالیت اقتصادی هستند، اعمال می‌ شود.

چه اشخاصی مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی هستند؟

مطابق بند های 4 و 5 ماده ۱ قانون مالیات های مستقیم، اشخاص حقوقی ذیل مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی می باشند:

1. هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می نماید.

اشخاص حقوقی حقوق خصوصی شامل شرکت ‌های تجاری و همچنین موسسات غیر تجاری است. به موجب ماده ۲۰ قانون تجارت، شرکت‌ های تجاری شامل: شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف هستند، که اصولاً مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خواهند بود. 

موسسات غیر تجاری نیز آن دسته از اشخاصی هستند که به منظور انجام عملیات غیرانتفاعی با یکدیگر همکاری می ‌نمایند، مانند موسسات خیریه و احزاب.

اشخاص حقوقی دولتی و عمومی نیز به موجب تبصره های ماده 2 قانون مالیات های مستقیم، درآمدهای حاصل از فعالیت ‌های اقتصادی آنها و همچنین شرکت ‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن‌ ها متعلق به اشخاص فوق باشد، مشمول پرداخت مالیات خواهند بود.

2. هر شخص حقوقی غیر ایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می نماید

این درآمدها شامل فعالیت های تجاری و نیز به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی ( که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می گردد. ) از ایران تحصیل می کند، می باشد.

چه اشخاصی مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی نمی باشند؟ 

به موجب ماده ۲ قانون مالیاتهای مستقیم اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات ‌های موضوع این قانون نیستند: 

1. وزارتخانه‌ ها و مؤسسات دولتی
2. دستگاه‌ هایی که بودجه آن‌ ها وسیله دولت تامین می‌ شود.
3. شهرداری‌ ها و دهیاری‌ ها
4. بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری

 با این وجود، به موجب تبصره های ماده 2 قانون مالیات های مستقیم، درآمدهای حاصل از فعالیت ‌های اقتصادی این اشخاص و همچنین شرکت ‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن‌ ها متعلق به اشخاص فوق باشد، مشمول پرداخت مالیات خواهند بود.

نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

1. تعیین درآمد مشمول مالیات

ابتدا باید درآمد مشمول مالیات ( سود خالص ) شخص حقوقی را محاسبه کرد. این کار با کسر هزینه‌ ها و کسورات مجاز از درآمد ناخالص انجام می‌ شود. 

2. اعمال نرخ مالیات

پس از تعیین درآمد مشمول مالیات، نرخ 25./. به این درآمد اعمال می ‌شود تا میزان مالیات قابل پرداخت محاسبه گردد. 

3. استثنائات و نرخ‌ های ویژه

در برخی موارد خاص، ممکن است نرخ ‌های متفاوتی برای مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی وجود داشته باشد، مانند شرکت ‌های تولیدی با پروانه بهره‌ برداری یا اتحادیه‌ های تعاونی. 

نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در سال 1404 

به موجب ماده 105 قانون مالیات های مستقیم، نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی 25./. سود خالص شرکت محاسبه می شود.

مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی 

اشخاص حقوقی موظفند اظهارنامه مالیاتی خود را حداکثر تا ۴ ماه پس از پایان سال مالی به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت مقرر مشمول جریمه خواهد شد. علاوه بر پرداخت مالیات، اشخاص حقوقی موظف به انجام تکالیف قانونی دیگری مانند ارائه ترازنامه و صورت سود و زیان به سازمان امور مالیاتی هستند. 

تفاوت مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی

به موجب قوانین مالیات‌ های مستقیم هم اشخاص حقوقی و هم اشخاص حقیقی باید بابت درآمد مشمول، مالیات پرداخت کنند و مهم‌ ترین تفاوت تنها نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی است. اشخاص حقیقی باید طبق ماده ۱۳۱ قانون، مالیات را محاسبه کنند که به صورت پلکانی و بر اساس میزان درآمد مشمول مالیاتی به نرخ های 15./.، 20./. و 25./. می ‌باشد. ولی اشخاص حقوقی به جز استثنائات باید بابت هر درآمد مشمول مالیات که کسب می‌کنند، 25./. آن را به عنوان مالیات عملکرد بپردازند.

روش های تشخیص درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ( مالیات شرکت ها و موسسات تجاری )

1.روش اول:

اشخاص حقوقی به موجب ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم مکلفند، حداکثر تا ۴ ماه پس از پایان سال مالیاتی اظهارنامه خود را به سازمان مالیاتی ارسال کنند. اگر مؤدی  خود را در مؤعد مقرر تسلیم سازمان کند، اسناد و مدارک را در زمان معین تحویل و به بخشی از درآمدهای خود را کتمان نکند و به طور کلی تمام تکالیف قانونی را در زمان معین انجام دهد، روش رسیدگی از طریق دفاتر مودی انجام می ‌شود.

در این حالت ممیز مالیاتی اجازه نخواهد داشت، به فروش اعلامی توسط مودی مبلغی اضافه کند و صرفا اگر هزینه‌ های مؤدی منطبق بر موارد ذکر شده در ماده ۱۴۷ و ۱۴۸ قانون مالیات‌ های مستقیم نبود، آنگاه این هزینه‌ ها را به سود مؤدی اضافه کرده و بر آن اساس مالیات مربوطه را محاسبه کند. در ضمن بر اساس ماده ۹۷ که از سال ۹۸ به بعد مفاد آن تغییر کرده است، سازمان مالیاتی می‌ تواند مبنای مالیات را بر اساس اظهارنامه ‌های ارسالی اشخاص حقوقی لحاظ کند و صرفا تعدادی از این اظهارنامه‌ ها را به طور نمونه مورد بررسی قرار دهد.

2.روش دوم: اگر اشخاص حقوقی در موعد مقرر اظهارنامه را ارسال نکنند، درآمد خود را کتمان کرده و یا مدارک خود را به سازمان مالیاتی تحویل ندهند، در این صورت مؤدی با مالیات سنگینی مواجه خواهد شد به این صورت که گروه رسیدگی مالیاتی آن قسمت از درآمد کتمان شده را در ضرایب مربوط به آن شغل اعمال نموده و عدد به دست آمده را ضربدر ۲۵ درصد می نمایند.

3.روش سوم: در حالتی که اشخاص حقوقی اظهارنامه مالیاتی را در موعد مقرر ارسال نکند، سازمان یک اظهارنامه برآوردی تهیه می ‌کند، که در اکثر مواقع سود بالایی را برای مؤدی در نظر می ‌گیرند و متناسب با آن مالیات بیشتری را هم از مؤدی مطالبه خواهد کرده و برگ تشخیص مالیات را صادر می کند.

حال اگر اشخاص حقوقی به مبلغ مالیات اعتراضی داشته باشند، به مدت ۳۰ روز بعد از اینکه برگه تشخیص مالیات را دریافت کردند می ‌توانند اعتراض نمایند. در صورتی که سازمان امور مالیاتی موافقت کند، که اظهارنامه مالیاتی شرکت را ارسال کند، اعتراض وی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. 

البته به اشخاص حقوقی جریمه عدم تسلیم اظهارنامه و سایر جرایم مربوطه که غیر قابل بخشودگی نیز است تعلق خواهد گرفت.

مالیات تکلیفی اشخاص حقوقی چیست؟ 

منظور از مالیات تکلیفی این است که اشخاص حقوقی و مؤدیان مالیاتی وظیفه دارند، مالیات شخص دیگری را در زمان تعیین شده و از طرف وی به سازمان پرداخت کند. از بارزترین موارد مالیات تکلیفی مربوط به مالیات حقوق است. یعنی اشخاص حقوقی باید مالیات حقوق پرسنل شرکت را در پایان هر ماه محاسبه کنند و تا یک ماه بعد به سازمان مالیاتی پرداخت کنند. اشخاص حقوقی در صورت تخلف از انجام تکالیف قانونی مربوطه، مشمول جریمه خواهند شد و پرسنل شرکت مشمول این جریمه نیستند.

برگ تشخیص مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی برگه‌ ای است، که سازمان مالیاتی برای مودی صادر می کند و نشان دهنده میزان مالیات پرداختی مودی است. طبق ماده ۱۵۷ قانون، سازمان مالیاتی باید حداکثر تا یک سال پس از تسلیم اظهارنامه مالیاتی توسط مودی، آن را بررسی کند و حداکثر تا ۳ ماه پس از یک سال مربوطه، برگ تشخیص را صادر و به مودی ابلاغ کند. اگر مودی اظهارنامه مالیاتی را ارسال نکرده باشد این مدت یک سال برای رسیدگی به ۵ سال تغییر می ‌کند.

اگر سازمان مالیاتی به هر علت ظرف یک سال یا ۵ سال حسب مورد، پس از موعد تسلیم اظهارنامه بررسی ‌های لازم را انجام نداد و یا بررسی را در زمان مشخص انجام دهد، ولی برگ تشخیص مالیات را به مودی ابلاغ نکند، هر مبلغی که خود مؤدی به عنوان مالیات اعلام کرده است را سازمان باید پرداخت کند.

به عبارتی مالیات مودی قطعی شده و سازمان نمی‌ تواند مالیات بیشتری را از مؤدی مطالبه کند، مگر طی این مدت درآمدی پیدا کند که مؤدی اعلام نکرده و یا به عبارتی کتمان کرده باشد.

آیا اخذ مالیات بر اشخاص حقوقی منوط به ثبت این اشخاص است؟ 

چنانچه یک شرکت شغل خود را فعالیت تجاری قرار داده باشد، اما خود را در قالب یکی از شرکت‌ های موضوع ماده ۲۰ قانون تجارت در نیاورده باشد. ( شرکت‌ های عملی ) ، آیا می ‌بایست آن را مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی دانست یا اخذ مالیات بر اشخاص حقوقی را مشروط به ثبت این اشخاص دانسته و لذا از هر یک از شرکای آن مالیات بر مشاغل اخذ کرد؟

به نظر می ‌رسد، اگر چنین شرکتی را تجاری و بدون شخصیت حقوقی بدانیم، آن‌ چنان که گروهی از حقوقدانان نظر دارند، باعث می‌ شود نتوان از شرکت‌ های یاد شده مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی دریافت کرد. این امر فرارهای مالیاتی این‌ گونه شرکت‌ها را با توسل به تقلب‌ های فراوان و ثبت معاملات خود تحت اسامی اشخاص حقوقی مختلف موجب می شود. از سوی دیگر، شمول احکام مالیات بر درآمد مشاغل برای این دست از فعالیت‌ ها عملاً منجر به عدم شفافیت کامل اقتصادی و همچنین برخورداری از معافیت مالیاتی پایه خواهد شد. 

فارغ از ملاحظات فوق، اساساً از آنجا که ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم به نحو مطلق تمامی فعالیت‌های انتفاعی اشخاص حقوقی اعم از ثبت ‌شده و یا ثبت ‌نشده را مشمول احکام خود نموده و به علاوه، ماده ۲۰۲ قانون تجارت شرکت‌ هایی که به امور تجاری اشتغال دارند را در حکم شرکت تضامنی محسوب نموده است، لذا نمی ‌توان این قبیل شرکتها را از شمول احکام مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خارج دانست.

جریمه‌های ناشی از عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی در موعد مقرر قانونی 

عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در مهلت مقرر، جریمه‌ هایی را به‌ دنبال دارد، که شامل موارد زیر است:

• جریمه عدم تسلیم اظهارنامه 

معادل ۳۰ درصد مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی

• جریمه تاخیر در پرداخت مالیات 

به‌ ازای هر ماه تاخیر، ۲.۵ درصد مالیات متعلق

این جریمه ‌ها غیرقابل بخشش هستند و تأخیر در ارائه اظهارنامه می‌ تواند هزینه ‌های اضافی برای شرکت‌ ها به‌ همراه داشته باشد. بنابراین توصیه می‌ شود، شرکت ‌ها با برنامه‌ ریزی مناسب و آگاهی از مهلت ‌های قانونی، نسبت به تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی خود اقدام کنند تا از جریمه‌ های مالیاتی جلوگیری شود.

مهلت اعتراض به برگ تشخیص مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در سازمان امور مالیاتی

مهلت اعتراض به برگ تشخیص مالیات اشخاص حقوقی در سازمان امور مالیاتی۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص است. اگر ظرف این مدت اعتراض نشود، مبلغ مالیات مندرج در برگ تشخیص قطعی شده و مودی مکلف به پرداخت آن خواهد بود.

مراحل اعتراض به مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی / اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی اشخاص حقوقی  

1. ثبت اعتراض در اداره امور مالیاتی 

اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی در سازمان امور مالیاتی، ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص از طریق درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی به نشانی https://tax.gov.ir  یا ثبت حضوری اعتراض در اداره مالیاتی انجام می شود.

لازم به ذکر است، چنانچه برگ تشخیص به صورت قانونی ابلاغ شده باشد، به موجب تبصره ماده 239 قانون مالیات های مستقیم، مودی به صورت پیش فرض، معترض شناخته شده و پرونده‌ مالیاتی او مستقیما به هیات حل اختلاف بدوی ارجاع می‌ شود. 

2. بررسی اعتراض توسط اداره امور مالیاتی

اداره مالیات موظف است، اعتراض مودی را بررسی کند. در صورت پذیرش اعتراض، رای به نفع مودی صادر می ‌شود. در غیر این صورت، مودی می تواند نسبت به طرح اعتراض جهت ارجاع پرونده به هیات حل اختلاف مالیاتی اقدام نماید. 

3. رسیدگی در هیات بدوی حل اختلاف مالیاتی

با ارجاع پرونده به دبیرخانه هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی و با تعیین جلسه رسیدگی، به اعتراض مودی رسیدگی و رای مقتضی صادر می ‌گردد

4. اعتراض به رای هیات بدوی حل اختلاف مالیاتی در مراجع بالاتر

 اگر مودی نسبت به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی معترض باشد، به موجب ماده 203 قانون مالیات های مستقیم ، امکان اعتراض به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ رای، قابل طرح در هیات حل اختلاف تجدید نظر مالیاتی است. رای هیات حل اختلاف تجدیدنظر قطعی و لازم الاجرا می باشد.  

علاوه بر مرجع مذکور، آرای قطعی هیات های حل اختلاف مالیاتی، در هیات ماده 251 مکرر قانون مالیات های مستقیم و شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری قابل طرح شکایت مجدد می باشند.

مهلت و شرایط و نحوه اعتراض به رای قطعی مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در دیوان عدالت اداری 

بر اساس تبصره 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری، مودی مقیم در ایران، ظرف مدت 3 ماه و مقیم در خارج از کشور در ظرف مدت 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات حل اختلاف بدوی یا تجدیدنظر مالیاتی و رد پذیرش اعتراض به مالیات و جرایم انتسابی می بایست نسبت به ثبت شکایت در دیوان عدالت اداری اقدام نماید.

در حال حاضر با عنایت به الکترونیکی شدن ثبت دعاوی، معترض با مراجعه به دفتر خدمات قضایی امکان ارسال سیستمی دادخواست و ضمائم خود را به دبیرخانه دیوان عدالت اداری را دارد و ضرورتی به مراجعه به دفاتر دیوان عدالت اداری در دادگستری های مراکز استان یا مراجعه به دبیرخانه دیوان عدالت اداری در تهران نمی باشد. ابطال تمبر غیر مالی جهت ثبت شکایت نیز کفایت می نماید.

نکته کاربردی:

بر اساس رای وحدت رویه شماره ۹۶۱ مورخ 1393/05/27 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، اعتراض به نظریه سازمان امور مالیاتی به صورت مستقیم و بدون طرح اعتراض در هیات حل اختلاف مالیاتی، قابل طرح در دیوان عدالت اداری نمی باشد. 

نحوه رسیدگی به اعتراض به رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی در خصوص مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در دیوان عدالت اداری 

در حال حاضر به موجب تبصره 2 ماده 3 قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی 1402/02/10 رسیدگی به دعاوی مالیاتی به صورت یک مرحله ای است. که مستقیما و با ارجاع به یکی از شعبات تجدیدنظر رسیدگی و اعلام نظر می گردد.

صرف ثبت اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی در دیوان عدالت اداری تا قبل از اخذ دستور موقت توقف عملیات اجرایی رای معترض عنه، مانع وصول مالیات اعلامی از مودی نمی باشد.

رسیدگی به دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری، جز در مواردی که نص صریح وجود دارد، به صورت شکلی است و دیوان عدالت اداری به موجب بند 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری، صرفا نسبت به بررسی صحت و سقم ادعای نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها اقدام می نماید و از ورود در ماهیت موضوع و صدور حکم ماهوی ممنوع است.

در مواردی که شعبه دیوان عدالت اداری، نقص تحقیقات و یا ایراد شکلی یا ماهوی موثری در رای صادره مشاهده نماید، با ذکر تمام جهات و دلایل قانونی، رای صادره را نقض و موضوع را جهت رسیدگی مجدد به آن مرجع اعلام می نماید.

مرجع مذکور مکلف است، با رعایت مفاد رای شعبه دیوان، حداکثر ظرف مدت دو ماه نسبت به اتخاذ تصمیم یا صدور رای اقدام کند. در صورت شکایت مجدد شاکی، پرونده به شعبه صادرکننده رای قطعی در دیوان ارجاع خواهد شد.

در این صورت، اگر شعبه دیوان رای صادره را صحیح تشخیص دهد، آن را تایید می کند و در صورتی که رای صادره را برخلاف قوانین و مقررات بداند آن را نقض و با ورود در ماهیت نسبت به صدور حکم اقدام می نماید.

و در مواردی که موجبی دیگر برای رسیدگی در دیوان عدالت اداری وجود نداشته باشد یا موضوع مورد رسیدگی منتفی شده باشد یا از مصادیق تخلف نباشد، شعبه دیوان مبادرت به نقض بلا ارجاع می نماید.

چنانچه شعبه دیوان نظر کارشناس را لازم بداند، از نظر کارشناسان رسمی دادگستری یا متخصصان و مشاوران موضوع  ماده 7 قانون دیوان عدالت اداری استفاده می نماید.

رسیدگی در دیوان عدالت اداری غیرحضوری  و بدون تشکیل جلسه رسیدگی است. در فرض پذیرش رای  هیات حل اختلاف مالیاتی، شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری نسبت به تایید رای اقدام می نماید. رای صادره قطعی و لازم الاجرا می باشد. ولی معترض می تواند حسب مورد، نسبت به اعاده دادرسی از طریق دیوان عدالت اداری نسبت به طرح شکایت مجدد اقدام نماید.