مالیات بر درآمد اتفاقی | نحوه اعتراض به مالیات بر درآمد اتفاقی

به موجب ماده 119 قانون مالیات های مستقیم، مالیات اتفاقی یا مالیات بر درآمدهای اتفاقی، نوعی از مالیات بر درآمد است، که بر درآمدهایی که به صورت غیرمنتظره و بلاعوض به دست می ‌آیند، اعمال می ‌شود. این درآمدها می‌ توانند شامل جوایز، هدایا، ارث، معاملات محاباتی و … باشند. 

اعتراض به مالیات بر درآمد اتفاقی ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص قابل طرح در سازمان امور مالیاتی است. با فرض عدم پذیرش اعتراض، امکان طرح اعتراض در هیات بدوی حل اختلاف مالیاتی وجود دارد. 

لکن اگر مودی نسبت به رای هیات بدوی مالیاتی کماکان معترض باشد، وفق ماده 203 قانون مالیات های مستقیم، ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ رای، قابل طرح مجدد در هیات حل اختلاف تجدید نظر مالیاتی است. رای هیات حل اختلاف تجدیدنظر قطعی و لازم الاجرا می باشد. 

نکته حائز اهمیت اینکه، آرای قطعی هیات های حل اختلاف مالیاتی، با رعایت شرایط مقرر قانونی، قابل طرح شکایت در هیات ماده 251 مکرر قانون مالیات های مستقیم، شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری نیز می باشند

چه درآمدهایی مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی می شوند؟ 

1. جوایز و هدایا و کمک های بلاعوض
2. ارث
3. معاملات محاباتی 
4. سایر درآمدهای غیرمنتظره

تکالیف مودیان مشمول مالیات بردرآمد اتفاقی 

مشمولان مالیات بر درآمد اتفاقی، حسب مورد مکلف به انجام تکالیف زیر هستند: 

• الف. در مواردی که منافع مالی به طور بلاعوض، اعم از دائم یا موقت، به کسی واگذار شود. مانند حبس، وقف یا انواع دیگر واگذاری حق انتفاع. که در این حالت ها، انتقال‌ گیرنده مکلف است در هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد پرداخت نماید. 
• ب. چنانچه درآمد مشمول مالیات اتفاقی از سایر طرق تحصیل شود، مهلت ارسال اظهارنامه تا پایان ماه بعد خواهد بود.

 البته به موجب مواد 123 و 126 قانون مالیات های مستقیم، در صورتی که معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد، تکلیف تسلیم اظهارنامه در تمامی موارد ساقط می ‌شود.

علی‌ رغم پیش ‌بینی این تکالیف برای مؤدیان مالیاتی، اما مطابق با بررسی ‌های انجام شده، همچنان وصول مالیات بر درآمدهای اتفاقی با چالش‌ های حقوقی متعددی مواجه است که می‌ توان به مهمترین آنها، یعنی عدم اخذ مالیات از تمامی درآمدهای اتفاقی، عدم شناسایی کامل پایه مالیات بر درآمدهای اتفاقی ( مانند مالیات بر عایدی سرمایه ) و همچنین عدم دسترسی سازمان مالیاتی به کلیه اطلاعات درآمدی اشخاص نام برد.

عدم شمولیت و معافیت مالیات بر درآمد اتفاقی 

در سه مورد زیر، درآمدهای حاصله مشمول مالیات اتفاقی نخواهد بود:  

• الف.کمک‌ های نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه یا عام ‌المنفعه، یا وزارتخانه ‌ها، یا مؤسسات دولتی، یا شرکت‌ های دولتی، یا شهرداری‌ها و نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی، غیر از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.  
• ب.وجوه یا کمک ‌های مالی اهدایی به خسارت ‌دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش ‌سوزی و یا حوادث غیرمترقبه دیگر.  
• ج.جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت می ‌نماید. (ماده ۱۲۷ قانون مالیات های مستقیم).

لازم به ذکر است به موجب ماده ۳۳ قانون اصلاح موادی از قانون مالیات ‌های مستقیم مصوب 1371/02/07، بعد از عبارت  ( صد درصد درآمد حاصله )، عبارت ( با رعایت معافیت مذکور در ماده ۲۰ این قانون ) حذف شده است. لذا معافیت پایه برای درآمد مشمول مالیات اتفاقی متصور نیست.

نحوه محاسبه درآمد مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی 

به موجب ماده ۱۲۰ قانون مالیات های مستقیم، درآمد مشمول مالیات بردرآمد اتفاق 100 درصد درآمد حاصله و چنانچه این درآمد، غیر نقدی باشد، به بهای روز تحقق درآمد تقویم می شود. البته در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده 64 این قانون برای آن ها ارزش معاملاتی تعیین شده است، همان ارزش معاملاتی ماخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت. همچنین باید توجه داشت، درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ناشی از درآمدهای اتفاقی مطابق ماده 128 قانون مالیات های مستقیم از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص داده خواهد شد.

نرخ مالیات بر درآمدهای مالیاتی 

در مورد نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی، مطابق نص ماده ۱۱۹ قانون مالیات های مستقیم بر اساس نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ قانون مالیات های مستقیم عمل می‌ شود. که بر اساس این ماده، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی تا میزان پانصد میلیون ریال، ۱۵ درصد، نسبت به مازاد پانصد میلیون ریال تا میزان یک میلیارد ریال ۲۰ درصد و نسبت به مازاد یک میلیارد ریال ۲۵ درصد می باشد.

در مورد درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ناشی از درآمدهای اتفاقی نیز، مطابق ماده ۱۲۸ اعلامی این درآمد از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص داده خواهد شد.

 لازم به ذکر است، مطابق نص این ماده، صرفاً تشخیص درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی از طریق دفاتر قانونی صورت می ‌پذیرد و نرخ مالیاتی ناشی از درآمد مذکور، به همان میزان مقرر در ماده ۱۳۱ قانون مالیات های مستقیم محاسبه خواهد شد. از این رو، برخلاف رای اکثریت صورت ‌جلسه شماره ۲۰۱/۱۴۳۰۳ مورخ 1388/08/30شورای عالی مالیاتی، نمی‌ توان از این ماده چنین برداشت نمود که نرخ مالیاتی جهت محاسبه مالیات یاد شده مطابق نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، به میزان ۲۵ مقرر در ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم خواهد بود؛ بلکه در این مورد نیز نرخ مالیاتی به همان میزان مقرر در ماده ۱۳۱ قانون مالیات های مستقیم است.

اظهارنامه مالیات بر درآمد اتفاقی

طبق ماده ۱۲۶ قانون مالیات های مستقیم، مودیان مالیاتی مذکور مکلف هستند، در هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع موضوع ماده ۱۲۳ این قانون تا آخر اردیبهشت سال بعد و در سایر موارد تا پایان ماه بعد از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند. چنانچه معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط خواهد شد.

مالیات بر درآمد اتفاقی در صلح عمری

صلح عمری بدین معناست که شخصی ( به نام مُصالح )، مالکیت مال خود ( مثلاً یک خانه ) را به شخص دیگری ( به نام مُتِصالح ) منتقل می ‌کند، اما این شرط را می ‌گذارد که تا زمانی که زنده است، حق استفاده از منافع آن مال برای خودش باقی بماند.

در مورد صلح مالی که (( منافع آن مادام العمر یا برای مدت معین به مصالح ( صلح ‌کننده ) یا شخص ثالث باقی بماند))، در ماده ۱۲۲ قانون مالیات های مستقیم تعیین تکلیف شده است. در شرح این ماده باید گفت، چنانچه یک شخص ( مُصالح ) مالی را به شخص دیگر ( مُتصالح ) صلح نماید، اما منافع آن را مادام العمر در قالب عقد عُمری و یا برای مدت معین در قالب عقد رقبی برای خود محفوظ دارد و یا به شخص ثالث اختصاص دهد، تا زمانی که منافع مال به متصالح تعلق نگیرد، آن مال مشمول مالیات قرار نمی ‌گیرد. بلکه در هنگام تعلق مالیات ( تعلق منافع ) به ماخذ « جمع ارزش عین و منفعت »، مال مشمول مالیات خواهد شد. از نظر مقنن، هر چند در هنگام صلح، عین مال در مالکیت متصالح درآمده است، اما چون منافع آن به وی واگذار نشده است، لذا وی امکان بهره ‌برداری و استفاده کاملی از آن مال را ندارد و از این رو زمان تعلق مالیات را هنگام « تعلق منافع » و نه انتقال مالکیت – در نظر گرفته است.

نحوه محاسبه و نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی در هبه (بخشش بلاعوض)

مالیات بر درآمد اتفاقی در هبه به این صورت است، که اگر فردی مالی را به صورت هبه دریافت کند، این مبلغ یا ارزش مالی به عنوان درآمد اتفاقی مشمول مالیات خواهد شد. در این مورد، کل مبلغ یا ارزش مالی هبه به عنوان درآمد مشمول مالیات در نظر گرفته می ‌شود. اگر هبه به صورت نقدی باشد، ۱۰۰ درصد آن مشمول مالیات می‌ شود و اگر غیرنقدی باشد، ارزش روز آن ملاک محاسبه قرار می‌گیرد.

برای اشخاص حقیقی، نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌ های مستقیم تعیین می‌ شود که شامل سه نرخ ۱۵، ۲۰ و ۲۵ درصد است. که تا میزان پانصد میلیون ریال، ۱۵ درصد، نسبت به مازاد پانصد میلیون ریال تا میزان یک میلیارد ریال ۲۰ درصد و نسبت به مازاد یک میلیارد ریال ۲۵ درصد می باشد. اما برای اشخاص حقوقی، نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی ۲۵ درصد است.

مهلت اعتراض به برگ تشخیص مالیات بر درآمد اتفاقی در سازمان امور مالیاتی  

مهلت اعتراض به برگ تشخیص مالیات بر درآمد اتفاقی که معمولا به دلیل اشتباه در محاسبه و یا تشخیص نادرست درآمد حاصل می شود، ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص است. در صورتی که مودی در مهلت مقرر اعتراض نکند، برگ تشخیص قطعی تلقی می‌ شود.  

مراحل و نحوه اعتراض به مالیات بر درآمد اتفاقی در سازمان امور مالیاتی

 1.ثبت اعتراض

اعتراض به مالیات بر درآمد اتفاقی در سازمان امور مالیاتی، از طریق درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی به نشانی: my.tax.gov.ir یا ثبت حضوری اعتراض در اداره مالیاتی انجام می شود. 

 2.بررسی اعتراض

اداره مالیات موظف است اعتراض مودی را بررسی کند. در صورت پذیرش اعتراض، رای به نفع مودی صادر می ‌شود. در غیر این صورت، پرونده به هیات حل اختلاف مالیاتی ارجاع داده می ‌شود. 

 3.رسیدگی در هیأت حل اختلاف

هیئت حل اختلاف بدوی مالیاتی به اعتراض مودی رسیدگی می‌ کند و رای صادر می ‌کند.

4.اعتراض به رای هیات حل اختلاف مالیاتی در مراجع بالاتر 

 اگر مودی نسبت به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی معترض باشد، به موجب ماده 203 قانون مالیات های مستقیم ، امکان اعتراض به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ رای ، قابل طرح در هیات حل اختلاف تجدید نظر مالیاتی است. رای هیات حل اختلاف تجدیدنظر قطعی و لازم الاجرا می باشد. 

علاوه بر مرجع مذکور، هیات ماده 251 مکرر قانون مالیات های مستقیم، شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری نیز صلاحیت رسیدگی به اعتراضات نسبت به رای هیات بدوی را دارند.

مهلت و شرایط و نحوه اعتراض به رای قطعی مالیات بر درآمد اتفاقی در دیوان عدالت اداری 

به موجب تبصره 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری ، مودی مقیم در ایران، ظرف مدت 3 ماه و مقیم در خارج از کشور در ظرف مدت 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات حل اختلاف بدوی یا تجدیدنظر مالیاتی و رد پذیرش اعتراض به مالیات و جرایم انتسابی می بایست نسبت به ثبت دادخواست در دیوان عدالت اداری اقدام نماید.

در حال حاضر با عنایت به الکترونیکی شدن ثبت دعاوی ، معترض با مراجعه به دفتر خدمات قضایی امکان ارسال سیستمی دادخواست و ضمائم خود را به دبیرخانه دیوان عدالت اداری را دارد و ضرورتی به مراجعه به دفاتر دیوان عدالت اداری در دادگستری های مراکز استان یا مراجعه به دبیرخانه دیوان عدالت اداری در تهران نمی باشد. ابطال تمبر غیر مالی جهت ثبت شکایت نیز کفایت می نماید.

نکته کاربردی:

به موجب رای وحدت رویه شماره ۹۶۱ مورخ 1393/05/27 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، اعتراض به نظریه سازمان امور مالیاتی به صورت مستقیم و بدون طرح اعتراض در هیات حل اختلاف مالیاتی، قابل طرح در دیوان عدالت اداری نمی باشد. 

نحوه رسیدگی به اعتراض به رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی در خصوص مالیات بر درآمد اتفاقی در دیوان عدالت اداری 

در حال حاضر به موجب تبصره 2 ماده 3 قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی 1402/02/10 رسیدگی به دعاوی مالیاتی به صورت یک مرحله ای است. که مستقیما و با ارجاع به یکی از شعبات تجدیدنظر رسیدگی و اعلام نظر می گردد.

صرف اعلام اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی در دیوان عدالت اداری تا قبل از اخذ دستور موقت توقف عملیات اجرایی رای معترض عنه، مانع وصول مالیات اعلامی از مودی نمی باشد.

رسیدگی به دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری جز در مواردی که نص صریح وجود دارد، به صورت شکلی است و دیوان عدالت اداری به موجب بند 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری، صرفا نسبت به بررسی صحت و سقم ادعای نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها اقدام می نماید و از ورود در ماهیت موضوع و صدور حکم ماهوی ممنوع است.

در مواردی که شعبه دیوان عدالت اداری، نقص تحقیقات و یا ایراد شکلی یا ماهوی موثری در رای صادره مشاهده نماید، با ذکر تمام جهات و دلایل قانونی، رای صادره را نقض و موضوع را جهت رسیدگی مجدد به آن مرجع اعلام می نماید.

مرجع مذکور مکلف است، با رعایت مفاد رای شعبه دیوان، حداکثر ظرف مدت دو ماه نسبت به اتخاذ تصمیم یا صدور رای اقدام کند. در صورت شکایت مجدد شاکی، پرونده به شعبه صادرکننده رای قطعی در دیوان ارجاع خواهد شد.

در این صورت ، اگر شعبه دیوان رای صادره را صحیح تشخیص دهد، آن را تایید می کند و در صورتی که رای صادره را برخلاف قوانین و مقررات بداند آن را نقض و با ورود در ماهیت نسبت به صدور حکم اقدام می نماید.

و در مواردی که موجبی دیگر برای رسیدگی در دیوان عدالت اداری وجود نداشته باشد یا موضوع مورد رسیدگی منتفی شده باشد یا از مصادیق تخلف نباشد، شعبه دیوان مبادرت به نقض بلا ارجاع می نماید.

چنانچه شعبه دیوان نظر کارشناس را لازم بداند، از نظر کارشناسان رسمی دادگستری یا متخصصان و مشاوران موضوع  ماده 7 قانون دیوان عدالت اداری استفاده می نماید.

رسیدگی در دیوان عدالت اداری غیرحضوری  و بدون تشکیل جلسه رسیدگی است. در فرض پذیرش رای  هیات حل اختلاف مالیاتی، شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری نسبت به تایید رای اقدام می نماید. رای صادره قطعی و لازم الاجرا می باشد. ولی معترض می تواند حسب مورد، نسبت به اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری از طریق ماده 98 قانون دیوان عدالت اداری و یا اعمال ماده 79 دیوان عدالت اداری جهت نقض رای صادره اقدام نماید.