حق ارتفاق

حق ارتفاق عبارت است از حقی که برای یک شخص در ملک مجاور متعلق به دیگری وجود دارد. در اصطلاح دقیق تر و حقوقی می توان گفت که حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب یک ملک می تواند به سبب مالکیتی که دارد از ملک مجاور دیگری نیز بهره ببرد. حق ارتفاق جنبه شخصی ندارد و به مناسبت مالکیت شخص بر ملکی برای او ایجاد می شود و در اثر انتقال ملک به مالک جدید تعلق می گیرد . حق ارتفاق می تواند انواع متعددی داشته باشد. 

ماهیت حق ارتفاق 

حق ارتفاق حق عینی قائم به ملک است و اختصاص به زمین دارد و به طور معمول در دو ملک مجاور هم برقرار می شود . این حق مدت زمان مشخصی ندارد و از آن دسته از حقوقی دائمی است که مالک در برخی موارد می تواند به صورت محدود برای دیگران ایجاد کند.

از طرفی دیگر باید گفت که اگر ملکی مشاع باشد ذکر این نکته ضروری است که این حق قابل تقسیم نخواهد بود و هر مالک به صورت جداگانه حق استفاده از این حق را خواهد داشت. در ماده 103 قانون مدنی نیز به این موضوع اشاره شده است که هریک از شرکا به قدر حصه خود مالک حقوق و منافع خواهد بود هیچ کس از شرکا نمی تواند دیگری را مانع استفاده از حق خود نماید.

انواع حق ارتفاق

حق ارتفاق انواع مختلفی دارد که عبارت است از حق ارتفاق طبیعی ،  حق ارتفاق قراردادی و حق ارتفاق تبعی که در زیر توضیح خواهیم داد .

• حق ارتفاق طبیعی

در حق ارتفاق طبیعی به واسطه وضعیت طبیعی ملک، برای مالک، در ملک مجاور که متعلق به شخص دیگر است ، این حق به وجود می‌آید. به عنوان مثال در زمین یا خانه کسی، مجرای فاضلاب یا آب باران زمین یا خانه دیگری قرار داشته باشد. در این صورت صاحب خانه یا زمین مذکور  نمی تواند از استفاده همسایه جلوگیری کند.

• حق ارتفاق قراردادی

هر مالکی می تواند هر حقی را که بخواهد نسبت به دیگری، در ملک خود، قرار دهد. حق ارتفاق قراردادی امکان دارد که به صورت معوض یا مجانی باشد. کیفیت حق ارتفاق قراردادی به موجب ماده 94 قانون مدنی تابع قرارداد و عقدی است که مطابق آن حق داده شده است. حق ارتفاق قراردادی تابع  قواعد عمومی قرارداد و مواد قانون مدنی است.

• حق ارتفاق تبعی

حق ارتفاق تبعی به واسطۀ حق ارتفاق اصلی ایجاد می شود. تا زمانی حق ارتفاق اصلی از بن نرود، حق ارتفاق تبعی به قوت خود باقی است. ماده ۱۰۴ قانون مدنی در مورد حق ارتفاق تبعی مقرر داشته است :  حق‌الارتفاق مستلزم وسایل انتفاع از آن حق نیز خواهد بود مثل اینکه اگر کسی حق شرب از چشمه یا حوض یا آب انبار غیر دارد حق ‌عبور تا آن چشمه یا حوض و آب انبار هم برای برداشتن آب دارد .

مصادیق حق ارتفاق 

1. حق عبور و مرور در ملک مجاور
2. حق مجرای آب فاضلاب در ملک مجاور
3. حق داشتن در و پنجره در ملک مجاور
4. حق شرب در ملک مجاور

حق ارتفاق در زمین کشاورزی

حق ارتفاق در زمین کشاورزی یعنی اینکه مالک زمین کشاورزی به دلیل همسایگی و کنار هم بودن دو زمین زراعی راه عبور و مرور دیگری وجود ندارد، از ملک کشاورزی همسایه خود عبور و مرور کند و یا اینکه راه عبور آب زمین مجاور از زمین کسی دیگر باشد . به موجب ماده 106 قانون مدنی مالک نمی تواند در ملک خود اقدامات یا تصرفاتی انجام دهد که منجر به تضییع یا تعطیلی در حق ارتفاق صاحب حق شود  و اگر مالک اقدام به مختل کردن استفاده از حق ارتفاق در زمین کشاورزی کند، می توان در دادگاه با اثبات حق عبور و مرور خود، رفع مزاحمت یا ممانعت از حق کرد .

رفع مزاحمت از حق ارتفاق 

اگر شخصی نسبت به حق ارتفاق دیگری مزاحمتی ایجاد کند به نحوی صاحب حق نتواند به طور کامل از حق خود استفاده کند در این صورت صاحب حق ارتفاق می تواند اقدام به طرح دعوای الزام به رفع مزاحمت نماید . دعوایی که به موجب آن متصرف مال غیر منقول و صاحب حق ارتفاق درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به تصرفات قانونی او مزاحم است بدون اینکه مال را از تصرف متصرف خارج نماید.

رفع ممانعت از حق ارتفاق 

ممانعت از حق عبارت است از ممانعت از حق استفاده صاحب حق از حق ارتفاق خودش ، یعنی فردی قبلا صاحب حق ارتفاقی بوده اما بعدا شخص دیگری مانع از استفاده ایشان از حق ارتفاق یا انتفاع می شود بدون اینکه خودش در در آن حق تصرفی کرده باشد برای مثال شخصی از مجراي آبی که در ملک مجاورین یا سایرین قـرار دارد، آب مـورد نیـاز ملـک در تصـرف خود را عبور می داده ، اما آنها سپس از این امر ممانعت به عمل آورده انـد ، اسـتفاده کننـده ي قبلـی از حـق ارتفاق می تواند با توجه به مقررات مربوط به دعواي رفع ممانعت از حق  علیه ي آنها اقدام نماید .

نظریه مشورتی شماره ۷/۹۷/۱۴۴۳ مورخ ۱۳۹۸/۰۴/۳۱ در خصوص حق ارتفاق 

مطابق ماده ۱۰۶ قانون مدنی، مالک ملکی که مورد حق ارتفاق غیر است، نمیتواند در ملک خود تصرفاتی نماید که باعث تضییع یا تعطیل حق مزبور باشد مگر با اجازه صاحب حق. بنابر مراتب اشعاری و با عنایت به ماده ۹۷ قانون مدنی  اولاً مالک ملکی که حق ارتفاق در آن برای اشخاص تثبیت شده است، حق ممانعت برای صاحبان حق مذکور از طریق دیوارکشی و غیره ندارد. ثانیاً بر فرض که ملک با تغییر در نوع آن از کشاورزی به باغداری ایجاد شده باشد، حق عبور یا مجرای قبلی که حریم نهر و مسیر ادوات کشاورزی بوده باید برای صاحب حق ارتفاق به همان میزان سابق حفظ گردد. معذالک تجهیزات جدید کشاورزی موجب توسعه حق ارتفاق نخواهد شد.