مالیات بر درآمد کشاورزی چیست؟ | نحوه اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی 

به موجب ماده 81 قانون مالیات های مستقیم مقرر شده است، درآمد حاصل از کلیه فعالیت های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغانداری، احیای مراتع و جنگل ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات، مشمول معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی قرار گیرد. چرا که با توجه به پایین بودن سود آن در اقتصاد ایران، تحمیل مالیات به این بخش به مرور زمان، موجب قطع یا کاهش فعالیت های کشاورزی خواهد شد. 

این امتیاز در نگاه اول ساده به نظر می‌ رسد، اما در عمل دارای پیچیدگی ‌ها، شرایط و استثنائاتی است که عدم آگاهی از آنها منجر به سردرگمی و حتی بروز مشکلات مالیاتی برای کشاورزان، دامداران و سرمایه گذاران می شود خواهد شد.

 لذا در این مقاله بنا داریم، به صورت جامع و کاربردی، تمام ابعاد ماده ۸۱ قانون مالیات ‌های مستقیم و نحوه اعتراض به مالیات بخش کشاورزی را در مراجع اداری و شبه قضایی و نظارتی اشاره نماییم.

چه فعالیت های مشمول تعریف فعالیت کشاورزی و معاف از مالیات بر درآمد کشاورزی می شوند؟ 

در قانون مالیات های مستقیم در خصوص فعالیت کشاورزی، تعریف مشخصی ارائه نشده است. اما به موجب ماده 1 آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاحی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1359/02/31 شورای انقلاب، کشاورزی عبارت است از، بهره برداری از آب و زمین به منظور تولید محصولات گیاهی و حیوانی از قبیل زراعت، باغداری، درختکاری، جنگلداری و دامداری تعریف شده است، که رافع ابهام است. 

با این وجود در مورد اینکه برخی از فعالیت ها مانند ( فروش آب به بخش کشاورزی ) و یا ( تولید کمپوست قارچ خوراکی ) مصداق فعالیت کشاورزی باشد محل اختلاف بوده است. 

طبق نظر سازمان امور مالیاتی فروش آب به بخش کشاورزی نیز نوعی فعالیت کشاورزی به شمار می رود، چرا که ماده 9 قانون مالیات های مستقیم مصوب 1345 به این موضوع تصریح نموده است. همچنین شورای عالی مالیاتی نیز در مصوبه شماره 1004/4/30 -1373/10/07 قائل به این نظر بوده است. 

نهایتا با ملاک نظر قرار دادن تعریف مذکور در ماده 1 آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاحی واگذاری و احیاء اراضی و مستنبط از آرای هیات عمومی و هیات تخصصی دیوان عدالت اداری، باید فعالیت کشاورزی را فعالیت هایی دانست که منتهی به تولید محصولاتی می گردد، که به شکل مستقیم قابل استفاده توسط افراد می باشد.

 بنابراین نمی توان فعالیت هایی مانند فروش آب به بخش کشاورزی که به شکل غیرمستقیم به تولید محصولات می انجامد و یا تولید کمپوست قارچ خوراکی که به منظور آماده سازی بستر قارچ صورت می گیرد را در زمره فعالیت های کشاورزی قلمداد نمود.

همچنین طبق تعریف مذکور در ماده 1 آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاحی، فعالیت کشاورزی صرفا شامل ( پرورش طیور ) خواهد بود. بر این اساس ( فعالیت های واسطه ای ) در خرید و فروش گوشت از دامداران را نمی توان از جمله مصادیق فعالیت های کشاورزی تلقی نمود. 

این در حالی است، که به موجب یکی از آرای صادره از شعب دیوان عدالت اداری خرید گوشت از دامداران به صورت مع الواسطه و تحویل آن به امور دام جهاد سازندگی، فعالیت کشاورزی تلقی شده است، که از حیث قابل نقد و اشکال به نظر می رسد.

مشاغل کشاورزی معاف از مالیات 

به موجب موجب ماده 1 آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاحی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1359/02/31 شورای انقلاب و مستنبط از آرای هیات عمومی و تخصصی دیوان عدالت اداری و ماده 81 قانون مالیات های مستقیم، مهم‌ ترین مصادیق آن عبارتند از:

1. زراعت: کشت گندم، جو، برنج، حبوبات و…
2. باغداری: تولید انواع میوه، سبزیجات، صیفی‌جات و گل و گیاه
3. دامداری و دامپروری: پرورش گاو، گوسفند، بز و سایر دام‌ ها ( برای تولید گوشت، شیر و پشم )
4. پرورش طیور: پرورش مرغ، بوقلمون، شترمرغ 
5. پرورش ماهی و آبزیان (شیلات): تولید ماهی در استخر و سایر آبزیان
6. پرورش زنبور عسل و تولید عسل
7. نوغان ‌داری ( پرورش کرم ابریشم )
8. صیادی و ماهیگیری

آیا فعالیت صنایع تبدیلی و تکمیلی مرتبط با بخش کشاورزی مشمول معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی می شوند؟

این دسته شامل درآمدهایی است که اگر چه با کشاورزی مرتبط هستند، اما از نظر قانون، یک فعالیت تجاری یا صنعتی و مشمول مالیات بر درآمد مشاغل ( برای اشخاص حقیقی ) یا مالیات بر درآمد شرکت ها ( اشخاص حقوقی ) می شوند.

مهم‌ ترین مصادیق آن عبارتند از:

1. مالیات بر درآمد صنایع تبدیلی و تکمیلی
2. تبدیل گندم به آرد یا ماکارونی
3. تبدیل شیر به ماست، پنیر، کره و سایر لبنیات
4. تبدیل میوه به آب‌ میوه، کمپوت، کنسانتره یا خشکبار بسته‌ بندی شده
5. تولید رب از گوجه ‌فرنگی
6. بسته ‌بندی و برندسازی محصولات کشاورزی برای فروش در بازار

آیا محصولات کشاورزی فرآوری شده مشمول معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی می شوند؟

محصولات کشاورزی فرآوری ‌نشده (مانند میوه خام، سبزیجات، گندم، شیر خام و…) عموماً از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.

اما به محض اینکه این محصولات فرآوری شوند (مانند آب ‌میوه، لبنیات بسته ‌بندی شده، آرد و…)، مشمول مالیات بر ارزش افزوده می ‌شوند و تولید کننده باید این مالیات را از خریدار دریافت کرده و به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. با فرض تضییع حقوق مودی، از باب اعتراض به مالیات بر ارزش افزوده قابل شکایت در سازمان امور مالیاتی و مراجع بالاتر خواهد شد. 

معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی مشمول چه اشخاصی می شود؟ 

به موجب ماده 81 قانون مالیات های مستقیم، درآمد حاصل از کلیه فعالیت های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات مشمول معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی شده است، و از آنجا که مقنن در این ماده به صورت مطلق، درآمد حاصل از فعالیت های یاد شده را مشمول معافیت قرار داده است. نتیجتا:

•  اولا: این معافیت شامل کلیه اشخاص اعم از اشخاص حقیقی و یا حقوقی خواهد شد.
•  ثانیا: در صورت صادرات محصولات تولیدی این حوزه نیز همچنان درآمدهای حاصله مشمول معافیت قرار خواهد گرفت.

شرایط معافیت از مالیات بر درآمد کشاورزی 

علاوه بر اینکه فعالیت باید مشمول تعریف فعالیت کشاورزی باشد، طبق مفاد تبصره 1 ماده 146 مکرر قانون مالیات های مستقیم شرط برخورداری از هر گونه معافیت، ارائه اظهارنامه مالیاتی، دفاتر و یا اسناد و مدارک موضوع ماده 95 این قانون اعلام شده است. اما در ذیل همین تبصره، مقرر شده اجرای حکم مذکور در خصوص اشخاص حقیقی مشمول ماده 81 این قانون به صورت تدریجی و متناسب با ایجاد ظرفیت های اجرایی، اداری و حسب اعلام سازمان امور مالیاتی کشور خواهد بود. 

بر این اساس در حال حاضر عدم انجام تکالیف مالیاتی در بخش کشاورزی، منجر به محرومیت از معافیت نخواهد شد.

لغو معافیت مالیاتی کشاورزی 

طبق بخشنامه: ۶۲۸۱۶/۱۰۴۲۴/۴/۳۰ مورخ 1381/01/17 مطابق حکم بندهای (ش) و (ع) تبصره ۲ قوانین بودجه سنوات ۷۸ و ۷۹ به منظور فراهم نمودن امکانات رقابتی برای بخش خصوصی و همچنین به موجب مفاد ماده ۵۸ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از سال ۷۹ تا پایان برنامه، کلیه تخفیف ها، ترجیحات و معافیت های مالیاتی و حقوق گمرکی کلیه دستگاه های موضوع ماده ۱ قانون اخیرالذکر، موسسات، نهادهای انقلابی و عمومی غیردولتی و از جمله شرکت های دولتی لغو شده است. 

بنابراین معافیت های مالیاتی موضوع ماده ۸۱ قانون مالیات های مستقیم شامل شرکت های دولتی نمی شود.

نحوه اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی 

در صورتی ‌که به مبلغ مالیات اعتراض دارید، باید درخواست کتبی خود را همراه با مستندات لازم، ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات، به اداره مالیاتی مربوطه ارائه دهید.

چنانچه برگ تشخیص به صورت قانونی ابلاغ شده باشد، به موجب تبصره ماده 239 قانون مالیات های مستقیم، مودی به صورت پیش فرض، معترض شناخته شده و پرونده‌ مالیاتی او مستقیما به هیات حل اختلاف بدوی ارجاع می‌ شود.

در صورت پذیرش اعتراض، رای به نفع مودی صادر می ‌شود. در غیر این صورت، مودی می تواند نسبت به طرح اعتراض جهت ارجاع پرونده به هیات حل اختلاف مالیاتی اقدام نماید.

 با ارجاع پرونده به دبیرخانه هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی و با ابلاغ و تعیین جلسه رسیدگی، به اعتراض مودی رسیدگی و رای مقتضی صادر می ‌گردد.

اما اگر مودی نسبت به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی معترض باشد، به موجب ماده 203 قانون مالیات های مستقیم، امکان اعتراض به رای هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ رای، قابل طرح در هیات حل اختلاف تجدید نظر مالیاتی است. رای هیات حل اختلاف تجدیدنظر قطعی و لازم الاجرا می باشد.

علاوه بر مرجع مذکور، آرای قطعی هیات های حل اختلاف مالیاتی، در هیات ماده 251 مکرر قانون مالیات های مستقیم، شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری است.

مهلت اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی 

مهلت اعتراض در دیوان عدالت اداری به موجب تبصره 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری، برای مودی مقیم در ایران، ظرف مدت 3 ماه و مقیم در خارج از کشور در ظرف مدت 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات حل اختلاف بدوی یا تجدیدنظر مالیاتی می باشد.

شرایط و نحوه ثبت شکایت نسبت به اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی در دیوان عدالت اداری

در حال حاضر با عنایت به الکترونیکی شدن ثبت دادخواست ها، مودی می بایست با مراجعه به دفتر خدمات قضایی امکان ارسال سیستمی دادخواست و ضمائم خود را به دبیرخانه دیوان عدالت اداری را دارد و ضرورتی به مراجعه به دفاتر دیوان عدالت اداری در دادگستری های مراکز استان یا مراجعه به دبیرخانه دیوان عدالت اداری در تهران نمی باشد. ابطال تمبر غیر مالی جهت ثبت شکایت نیز کفایت می نماید.

نکته حائز اهمیت اینکه، بر اساس رای وحدت رویه شماره ۹۶۱ مورخ 1393/05/27هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، اعتراض به نظریه سازمان امور مالیاتی به صورت مستقیم و بدون طرح اعتراض در هیات حل اختلاف مالیاتی، قابل طرح مستقیم در دیوان عدالت اداری نمی باشد.

نحوه رسیدگی به اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی در دیوان عدالت اداری

وفق تبصره 2 ماده 3 قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی 1402/02/10 رسیدگی به دعاوی مالیاتی به صورت یک مرحله ای شده است. که پرونده مستقیما و با ارجاع به یکی از شعبات تجدیدنظر رسیدگی و اعلام نظر می گردد. رسیدگی در دیوان عدالت اداری غیرحضوری و بدون تشکیل جلسه رسیدگی است.

رسیدگی به دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری، جز در مواردی که نص صریح وجود دارد، به صورت شکلی است و شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری به موجب بند 2 ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری، صرفا نسبت به بررسی صحت و سقم ادعای نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها اقدام می نماید و از ورود در ماهیت موضوع و صدور حکم ماهوی ممنوع می باشد. 

در مواردی که شعبه دیوان عدالت اداری، نقص تحقیقات و یا ایراد شکلی یا ماهوی موثری در رای صادره مشاهده نماید، با ذکر تمام جهات و دلایل قانونی، رای صادره را نقض نموده و موضوع را جهت رسیدگی مجدد به هیات هم عرض اعلام می نماید.

هیات هم عرض مالیاتی مکلف است، با رعایت مفاد رای شعبه دیوان، حداکثر ظرف مدت 2 ماه نسبت به اتخاذ تصمیم یا صدور رای اقدام کند. در صورت شکایت مجدد شاکی، پرونده به شعبه صادرکننده رای قطعی در دیوان ارجاع خواهد شد. 

در این حالت، اگر شعبه دیوان رای صادره را صحیح تشخیص دهد، آن را تایید می کند. اما در صورتی که رای صادره را برخلاف قوانین و مقررات بداند، آن را نقض و با ورود در ماهیت موضوع نسبت به صدور حکم قضایی اقدام می نماید.

اما در مواردی که موجب دیگر برای رسیدگی در دیوان عدالت اداری وجود نداشته باشد یا موضوع مورد رسیدگی منتفی شده باشد یا از مصادیق تخلف نباشد، شعبه دیوان مبادرت به نقض بلا ارجاع می نماید. 

چنانچه شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری نظر کارشناس را لازم بداند، از نظر کارشناسان رسمی دادگستری یا متخصصان و مشاوران موضوع ماده 7 قانون دیوان عدالت اداری استفاده می نماید.

اعاده دادرسی از رد شکایت اعتراض به مالیات بر درآمد کشاورزی در دیوان عدالت اداری

در فرض پذیرش رای هیات حل اختلاف مالیاتی، شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری نسبت به تایید رای اقدام می نماید. رای صادره قطعی و لازم الاجرا می باشد. لکن محکوم علیه می تواند وفق مقررات مواد 79 و 98 قانون دیوان عدالت اداری نسبت به اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری اقدام نماید.