جرم نزاع دسته جمعی و مجازات آن 

جرم نزاع دسته جمعی، از زمره جرائم علیه اشخاص است. بدین معنی که هر گاه عده‌ای با یکدیگر منازعه و درگیری نمایند ، بر حسب نتایج درگیری به مجازات های حبس مقرر در ماده 615 قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. این دعوا غالبا به همراه شکایت جرم تهدید یا توهین یا افترا اقامه می شود، که در صورت تعدد جرم و اثبات آن، متهم به مجازات جرم مهم تر که همان نزاع دسته جمعی است محکوم خواهد شد.

مجازات جرم نزاع دسته جمعی یا  منازعه | مجازات نزاع دسته جمعی با سلاح سرد و گرم 

 فارغ از این‌که شخص مرتکب، آسیب ‌دیده باشد یا آسیب نبیند، مرتکب به ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی محکوم به مجازات خواهد شد، دراین ماده آمده است.”هرگاه عده‌ای با یکدیگر منازعه نمایند، هر یک از شرکت‌کنندگان در نزاع، حسب مورد به مجازات زیر محکوم می‌شوند:

1. در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود، به حبس از یک تا سه سال
2. در صورتی که منتهی به نقص عضو شود، به حبس از شس ماه تا سه سال
3. در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود، به حبس از سه ماه تا یک سال

نکات کاربردی:

1. منازعه باید طرفینی باشد. یعنی هر دو گروه با هم درگیر شوند. بنابراین اگر گروهی به فرد یا گروه دیگری حمله کنند و گروه دیگر اقدامی نکنند یا فقط از خود دفاع نمایند، منازعه رخ نمی‌دهد.
2. مجازات مذکور در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی در مورد تمامی شرکت‌کنندگان در منازعه اعمال می‌شود. یعنی هم شخص آسیب‌زننده و هم شخصی که آسیب خورده و هم سایر اشخاص، مجازات می‌شوند.

عناصر تشکیل دهنده جرم نزاع دسته جمعی  یا منازعه / شرایط تحقق جرم نزاع دسته جمعی یا منازعه 

برای تحقق جرم نزاع دسته جمعی، جمع شرایط زیر لازم و ضروری است.

۱.عنصر قانونی جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی :

 ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی است که مجازات جرم مورد اشاره را حسب اینکه چه نتیجه‌ای از جرم حاصل می‌شود را بر شمرده است.

۲. عنصر مادی عنصر مادی جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی :

شرکت در درگیری و نزاع دسته جمعی است. در واقع جرم نزاع دسته جمعی از طریق مداخله در درگیری و منازعه محقق می‌شود و به صرف شرکت در نزاع و تحقق پیامدهایی همچون قتل، نقص عضو و یا ضرب و جرح که در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی آمده است جرم منازعه تحقق می‌یابد. حتی اگر اشخاص شرکت کننده در درگیری، آسیب و ضرب و جرحی وارد نکرده باشند.

 بنابراین رفتار مجرمانه در جرم منازعه فعل مثبت عملی است، نه لفظی و چنانچه بین چند نفر درگیری صرفاً لفظی رخ دهد بدون اینکه فعل مثبت عملی مجرمانه از آنها سر بزند، موضوع از شمول جرم منازعه خارج و حسب مورد مجازات تهدید یا توهین در مورد اشخاص خاطی اعمال خواهد شد.

۳.عنصر روانی جرم منازعه یا  نزاع دسته جمعی:

 “منازعه” سوءنیت عام است و عمد و آگاهی نسبت به شرکت در منازعه، لازمه‌ی تحقق جرم خواهد بود.

نکته مهم اینکه، شرکت در نزاع دسته جمعی موضوع ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی، وقتی تحقق می‌یابد که عده‌ای هم‌زمان و در یک مکان با هم مشغول منازعه باشند. همچنین نزاع آنها منجر به یکی از نتایج مندرج در ذیل ماده مورداشاره گردد، صرف‌‌نظر از این‌که نتیجه‌ی حاصله را مستند به رفتار کدامیک از شرکت‌کنندگان در منازعه دانست.

در واقع صرف درگیری چند نفر بدون این‌که یکی از نتایج مندرج در ذیل ماده ۶۱۵ حاصل شود، منازعه محسوب نمی‌گردد. لذا در فرض تحقق درگیری دسته جمعی، چنانچه احراز شود یکی از شرکت‌کنندگان در منازعه علاوه بر شرکت در منازعه، نسبت به فرد معینی اقدام به ضرب و جرح نموده، مرتکب دو رفتار مجرمانه شده و بایستی بر اساس مقررات تعدد، مجازات وی تعیین گردد. و اتهام بقیه افراد شرکت‌کننده، صرفاً شرکت در منازعه با توجه به نتیجه‌ی حاصله از آن نزاع است.

 ولی در فرض عدم تحقق منازعه، چنانچه در درگیری چند نفر با هم، محرز گردد که رفتار مجرمانه‌ی شخص معینی موجب ورود صدمه به فرد معین دیگری شده، بدون اینکه صدمه‌ی دیگری ناشی از نزاع به شرکت‌کنندگان وارد شود، در این صورت تحقق منازعه موضوع ماده ۶۱۵ منتفی است و فقط همان فردی که رفتار مجرمانه‌اش منجر به ورود صدمه به دیگری شده است، به اتهام ضرب و جرح، قابل پیگرد قانونی است. لذا موضوع تعدد نیز در این حالت منتفی خواهد شد. چون از ناحیه‌ی سایر افراد، رفتار مجرمانه صورت نگرفته، لذا اتهامی نیز متوجه آنها نیست.

تعداد افراد  در نزاع دسته جمعی 

با توجه به کلمه عده در متن ماده 615 قانون مجازات اسلامی حداقل تعداد شرکت کنندگان برای تحقق جرم منازعه “نزاع دسته جمعی” سه نفر است.

جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی جرم مطلق است یا مقید؟

جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی جرم مقید است و منوط به نتیجه است و تنها در صورت صدمات مذکور در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی، مرتکب مشمول این ماده قرار می‌گیرد. بنابراین اگر نزاع منتهی به صدمات مورد اشاره نشود، قابل مجازات نیست.

نکات کاربردی:

1.نتایج مذکور در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی باید در نتیجه‌ی نزاع باشد. ولی لازم نیست در همان صحنه‌ی نزاع نتیجه حاصل شود. به طور مثال چنانچه شخصی در صحنه‌ی نزاع، صدمه ببیند و چند روز بعد فوت شود، نزاع منتهی به قتل خواهد بود. زیرا قتل به سبب نزاع بوده، هرچند که نتیجه در صحنه‌ی نزاع حاصل نشده است.

2.نتایج مذکور در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی باید ناشی از نزاع باشد، اما لازم نیست مجنی علیه از نزاع کنندگان باشد. به طور مثال اگر در حین نزاع به پلیسی که در صحنه حضور پیدا کرده است ضرب و جرحی وارد شود، شرکت‌کنندگان در نزاع، مطابق ماده فوق مجازات می‌شوند.

جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی قابل گذشت است یا غیر قابل گذشت؟ | اخذ رضایت درنزاع دسته جمعی 

جرایم قابل گذشت جرایمی هستند؛ که شروع رسیدگی و ادامه‌ی تعقیب و اجرای مجازات آن‌ها، نیازمند شکایت شاکی خصوصی و عدم گذشت وی می باشد.

 برعکس، جرایم غیر قابل گذشت، جرایمی هستند که شکایت شاکی و گذشت وی در شروع به تعقیب و ادامه‌ی رسیدگی و اجرای مجازات تأثیری ندارد.

مطابق ماده ۱۰۳ از قانون مجازات اسلامی، چنانچه قابل گذشت بودن جرمی در قانون تصریح نشده باشد، غیرقابل گذشت محسوب می‌شود، مگر این‌که از حق الناس بوده و شرعاً قابل گذشت باشد.

از طرف دیگر، جرایم قابل گذشت در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی بیان شده است. جرم منازعه یا نزاع دسته جمعی، در این ماده بیان نشده و از جمله جرایم غیرقابل گذشت است.بنابراین، رضایت طرفین دعوا تأثیری در وقوع جرم نزاع دسته جمعی ندارد. تنها در صورتی که آسیب ‌دیدگان رضایت بدهند، حقوق خصوصی و دیه ساقط می‌شود. البته گذشت شاکی خصوصی در مورد این جرم، می‌تواند از موجبات تخفیف مجازات مرتکبین باشد.

لایحه دفاعیه در نزاع دسته جمعی یا منازعه

نحوه تنظیم لایحه دفاعیه  جهت طرح یا دفاع نسبت به این نوع شکایات بنا به وضعیت و شرایط تحقق جرم و طرفین شکایت و اسناد و مدارک طرفین پرونده متفاوت است و لذا ملاک ومعیارثابتی وجود ندارد، برهمین اساس اشرافیت به شرایط تحقق جرم و اسناد و دلایل ابرازی طرفین دعوا شرط اولیه تنظیم این نوع لوایح است.

مسئول پرداخت دیه در جرم نزاع دسته جمعی  ( منازعه ) چه کسی است؟

در جرم منازعه ( نزاع دسته جمعی ) تبصره‌ی ۲ مادّه ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی مصوب مقرر می‌دارد: “مجازاتهای تعزیری حبس، مانع از اجرای مقررات قصاص یا دیه حسب مورد نخواهد شد.

 لازم به توضیح است، درمنازعاتی که مرتکب اصلی صدمات آنها مشخص نیست، پس ازسقوط قصاص، نوبت به پرداخت دیه می‌رسد. اما درقانون، جهت مطالبه دیه مسئول آن و روش تعیین آن مشخص نشده است.

 چهار نظرمختلف ازسوی مراجع رسمی کشور و نیز فقها و حقوقدانان مطرح شده است.

1. مسئولیت پرداخت دیه توسط بیت المال
2. تعیین مسئول پرداخت دیه از طریق قسامه
3. تعیین مسئول پرداخت دیه از طریق قرعه
4. تقسیم مسئولیت بین تمامی شرکت‌ کنندگان درمنازعه

 به نظر می‌رسد، توسل به آخرین گزینه و تقسیم دیه بین مرتکبین، با روح قوانین و عدالت سازگارتر است. لذا در رویه‌ی قضایی نیز قضات دادگاه‌ها از نظریه‌ی اخیر پیروی کرده و پرداخت دیه را بین تمامی متهمین توزیع می‌نمایند.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرم نزاع دسته جمعی یا منازعه

مطابق ماده ۳۰۱ از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، دادگاه عمومی کیفری دو محل وقوع جرم صلاحیت رسیدگی به جرم نزاع دسته جمعی را دارد و چنانچه محل وقوع جرم معلوم نباشد، دادگاه کیفری دو محلی که جرم کشف و متهمین دستگیر شده‌اند، صلاحیت رسیدگی دارد.

نظریه مشورتی اداره حقوقی به شماره 07/6059 مورخ 31/06/1379 درخصوص نزاع دسته جمعی 

منظور از نزاع دسته جمعی، زد و خورد عده ای با عده ای دیگر است ، که ممکن است فامیل یکدیگر هم باشند و اگر سه چهار نفر با یکدیگر بدون سبق تصمیم هم برخورد نمایند و مرتکب منازعه شوند، مشمول ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی خواهند بود.

نظریه مشورتی اداره حقوقی به شماره 7/5178  مورخ 23/07/1384 درخصوص نزاع دسته جمعی 

چون شخص موضوع استعلام ضمن مشارکت در منازعه نسبت به فرد معینی نیز اقدام به ایراد جرح با چاقو نموده است بنابراین به نظر می رسد، عمل متهم علاوه بر مشارکت در منازعه، ایراد جرح با چاقو و مشمول ماده ۴۷ قانون مجازات اسلامی می باشد.

نظریه مشورتی اداره حقوقی به شماره 7/7971 مورخ 23/07/1384 درخصوص تعداد افراد درنزاع دسته جمعی 

اولا،منظور ازکلمه عده در متن ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی آمده سه نفر یا بیشتر است. ثانیا، نزاع دسته جمعی وقتی مصداق پیدا می کند که تمام افراد شرکت کننده درمنازعه همزمان در یک مکان با هم مشغول منازعه باشند. ثالثا حصول یکی از نتایج مذکور در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی و بندهای ماده فوق الذکر شرط تحقق منازعه و مجازات آن است.